Tien jaar Cidade de Deus

Het is december 2002, een warme zomerse dag. Na een middag loom in het Ibirapuera-park in São Paulo te hebben rondgehangen nemen mijn vrienden mij mee de stad in. Ze hebben een verrassing voor mij in petto. We nemen de bus, die ons door het chaotische stadsverkeer naar de Avenida Paulista zal vervoeren. Vervoeren, dat is voor mij nog altijd de beste benaming van deze vorm van openbaar vervoer in São Paulo. Opeengepakt in een veel te smalle ruimte verplaatst de naar metaal en zweet stinkende stadsbus ons met horten en stoten naar de bestemming. De chauffeur neemt letterlijk zijn ruimte in tussen het vele blik dat de straten van deze stad bevolkt. Als er maar even ruimte is geeft hij een dot gas waardoor het voertuig onder luid gebonk van de motor vooruit wordt gekatapuliseerd, om vervolgens vol op de rem te trappen om te stoppen voor een auto voor ons.  Of natuurlijk voor een bushalte, die door al dit geraas en gerem altijd weer onverwachts komt.
We stappen uit bij metrostation Consolação en lopen de Rua Augusta op om ergens een pizza te gaan scoren. Inmiddels een van de hipste straten van São Paulo, maar tien jaar geleden nog een beetje groezelig. De sfeer op straat is die dag echter zeer ontspannen. Iedereen lijkt er een prima werkdag op te hebben zitten en neemt er de tijd voor om nog een beetje rond te hangen. Voor mij ook even een moment van rust na een week werkbesprekingen met mensenrechtenorganisaties en overheden over het politiegeweld en doodseskaders in deze wereldstad. Even geen verhalen over moord, bedreigingen, verdwaalde kogels en andere narigheid aan mijn hoofd.

We gaan naar de film, weet Daniel mij te vertellen. "Cidade de Deus" draait. Hét bioscoopsucces van Brazilië dat jaar. Ik had er thuis in Nederland al iets over gelezen en reeds besloten 'm in 2003 in een Haagse bioscoop te gaan bekijken. Maar dit was natuurlijk nog veel mooier! Juist deze film, in deze stad, in een Braziliaans filmhuis te kunnen zien. Ik voelde me geprivilegieerd.
En het moet gezegd, een ervaring was het! Bijna twee uur heb ik daar in die bioscoopzaal aan de Rua de Consolação zitten te genieten van de uitbundige wijze waarop de paulistanos de film van instemmend commentaar voorzagen. Ik voelde me meegezogen in een carrousel van beelden en geluiden op het doek, waarvan ik de helft wegens de gebezigde straattaal van Rio de Janeiro niet verstond, maar die opmakend uit de hilarische reacties om mij heen om te smullen moeten zijn geweest.
'Cidade de Deus' is het tragische verhaal van de opkomst en verval van de sociale nieuwbouwwijk in de stad Rio de Janeiro met de naam Cidade de Deus, die langzaamaan wordt gedomineerd door de elkaar naar het leven staande drugsbendes en de even criminele rol die de politie in dat geheel speelt. Het is onder andere het tragische verhaal van de eerlijke busschauffeur Mané Galinha, die uit wraak verwordt tot een van de grote bendeleiders van de wijk en het daar moet opnemen tegen de bende rond concurrent op de cocainemarkt, Zé Pequeno. In deze orgie van geweld wordt het verhaal verteld van de fotograaf Buscapé, die op alle mogelijke manieren probeert zich aan de zuigende kracht van de drugsbendes te onttrekken.
Als de film uit is staan we in een pikdonkere stad. De adrenaline giert me nog door de keel en ik voel me opeens niet helemaal meer zo senang op straat. Het stinkt naar uitlaatgassen en straatafval, het verkeerslawaai werkt me op m''n zenuwen. Aan de wandeling naar mijn hotel, tien minuten daar vandaan, lijkt geen einde te komen. Ik voel de dreiging die van de stad uitgaat en pas op mijn hotelkamer kom ik met een verkoelende Brahma Chopp enigszins tot rust.

Felix Lima/Folhapress

De film 'Cidade de Deus' viert vandaag haar tiende verjaardag. Voor de kwaliteitskrant Folha de São Paulo een mooie gelegenheid om bij de film stil te staan en te bekijken hoe het de dertig niet-professionele kindersterren van weleer in de dagelijkse praktijk is vergaan. Een van haar medewerkers (Luciano Vidigal) heeft er een documentaire over gemaakt. De helft van de jongens is daadwerkelijk verder gegaan als acteur in films en televisieseris. De andere helft haalde het niet. Ze dromen nog wel eens van een carriere als acteur, maar hebben die kans niet kunnen grijpen. Zoals de nu achttien-jarige Felipe Paulino (foto). In de film het kleinde jongetje dat door bendeleider Ze Pequeno voor straf een kogel in zijn voet krijgt geschoten, een van de meest weerzinwekkende scenes. Nu is Felipe een leerling in een hotel in Rio de Janeiro.
Voor een van de jongens echter werd de filmische werkelijkheid van Cidade de Deus tragische realiteit. Hij raakte verstrikt in een drugsbende. Er is tot op de dag van vandaag niets meer van hem vernomen. Opgenomen in het alledaagse drugsgeweld van Rio de Janeiro en sinds kort simpelweg uit de maatschappij "verdwenen".


http://www1.folha.uol.com.br/ilustrada/1082097-apos-10-anos-metade-do-elenco-de-cidade-de-deus-desistiu-de-atuar.shtml

Jeugdige beloftes

Tja, hier is het ergens mee begonnen. Waarschijnlijk was dit de allereerste keer in mijn leven dat ik de notie kreeg dat er zoiets als Rio, laat staan Brazilië bestond. Ik was in 1978 dertien jaar oud en een dromerig aangelegde puber. Je hoorde dit nummer voortdurend op Hilversum III en in mijn herinnering was het hoogzomer. De belofte dat er een andere, zwoelere wereld op aarde te vinden is dan het nuchtere en enigszins saaie West-Friesland van die dagen. Het zaadje was gepland met dit wel erg typisch jaren '70-nummer: http://www.youtube.com/watch?v=R4GxUKYQ258

En daar was natuurlijk Kuifje. Deze jonge held heeft in mijn kindertijd ook heel veel aan mijn latere Brazilië-liefde bijgedragen. Vooral de albums die in Zuid-Amerika spelen (Het Gebroken Oor, De Zonnetempel en de afgebeelde titel) spraken mijn jeugdige fantasie aan. Staatsgrepen, tropische bossen, ara's, inheemse volkeren. Het kon allemaal niet op! Eldorado bestond!

Doorbraak in proces naar gerechtigheid voor slachtoffers militair bewind 1964-1985

De pogingen van de federale openbare aanklagers om een strafrechtelijk onderzoek naar mensenrechtenschendingen in het verleden in te stellen betekenen een cruciaal moment in de geschiedenis van Brazilië, aldus Amnesty International nadat federale openbare aanklagers in São Paulo de gepensioneerde kolonel Carlos Alberto Brilhante Ustra en politiechef (delegado) Dirceu Garvina gisteren in staat van beschuldiging stelden met betrekking tot de ontvoering van vakbondsleider Aluízio Palhano Pedreira Ferreira in 1971.

“Door de decennia van straffeloosheid aan te klagen is er de hoop dat Brazilië eindelijk haar verantwoordelijkheid onder internationaal recht neemt, net als andere landen in de regio dat hebben gedaan”, zegt Atila Roque, uitvoerend directeur van de Braziliaanse sectie van Amnesty International.

Vierenveertig jaar geleden, in mei 1971, werd Aluízio Palhano Pedreira Ferreira door veiligheidsagenten van het militair bewind arbitrair gevangen genomen en heeft zijn familie niets meer van hem vernomen. Hij werd naar het Doi-Codi gebracht, het departement dat verantwoordelijk was voor de vergaring van inlichtingen en de onderdrukking onder de militaire regering, in die tijd onder het commando van kolonel Ustra. Afgaande op getuigenverslagen in die tijd werd Ferreira tijdens zijn verblijf bij de veiligheidsdiensten gemarteld.

De Braziliaanse amnestiewet van 1979, oorspronkelijk in het leven geroepen om de politieke misdrijven van die tijd van strafvervolging te verschonen, is sinds die tijd geïnterpreteerd om ook de martelingen en buitenrechtelijke executies door leden van het bewind te ontzien, waardoor zij werden beschermd tegen onderzoek en vervolging.

De aanklagers hebben kolonel Ustra en Garvina aangeklaagd voor ontvoering omdat het misdrijf door de afwezigheid van het slachtoffer wordt gezien als nog steeds voortdurend sinds 1979 en derhalve niet door de amnestiewet gedekt. Alhoewel het Braziliaanse federale hooggerechtshof recentelijk amnestie voor misdrijven onder het militaire bewind heeft gehandhaafd heeft het tijdens twee verschillende gelegenheden aangegeven dat de amnestiewet niet voorziet in de bescherming tegen misdrijven van gedwongen verdwijningen of ontvoering. Deze uitspraken werden gedaan in twee afzonderlijke uitleveringszaken van een Uruguayaanse en een Argentijnse militaire officier in 2009 en 2011.

Na jaren van inactiviteit zijn er in Brazilië belangrijke stappen gezet om de verschrikkelijke misdrijven begaan tijdens het bewind tussen 1964 en 1985 voor het voetlicht te brengen, inclusief de aanname van een wet in november 2011 die voorziet in de instelling van een Waarheidscommissie.

“Het is belangrijk dat de slachtoffers en de families die marteling, verdwijningen en moorden in het kader van de militaire repressie hebben ondergaan het fundamentele recht krijgen op waarheid, vergoeding en gerechtigheid”, aldus Atila Roque.

Dit is de tweede strafrechtzaak van het federale openbaar ministerie wegens mensenrechten-schendingen tijdens het militair bewind. De aanklachten tegen kolonel Sebastião Curió Rodrigues de Moura voor de verdwijning in 1974 van vijf guerrillaleden in de deelstaat Pará in maart 2012 hielden geen stand bij de federale rechter. Tegen deze uitspraak wordt beroep aangetekend.
In april 2010 hield het opperste gerechtshof van Brazilië tijdens een controversele proces het gebruik van de amnestiewet in stand ten aanzien van ernstige schendingen begaan tijdens het militaire bewind. Een paar maanden later, in november 2010, bepaalde het Interamerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens in de Gómez-zaak dat de amnestiewet niet in overeenstemming was met de Amerikaanse Conventie. Het ontbeerde wettelijke basis en dat het niet kon doorgaan als een belemmering voor het onderzoek, de vervolging en de bestraffing van hen die mensenrechten-schendingen gegaan hebben.

Gemeenschappen in Amazonas bedreigd door illegale houtkap

Illegale houtkappers en grondzwendelaars vallen kleine gemeenschappen aan die leven op land in wettelijk erkende reservaten in de gemeente Lábrea in het zuidoosten van de deelstaat Amazonas. De leiders van deze gemeenschappen zijn, in een poging hen van hun land te verdrijven, het slachtoffer van lichamelijk geweld, bedreigingen, brandstichting en diefstal van eigendommen geworden. Nadat zij zich had uitgesproken werd Dinhana Nink in voor de ogen van haar zoon doodgeschoten. Dit gebeurde in een stad in buurstaat Rondônia, waar ze naartoe getrokken was nadat haar huis in Lábrea was afgebrand. Haar vriendin Nilcilene Miguel de Lima, een gemeenschapsleidster die zich had uitgesproken tegen de binnendringing van illegale houtkappers in de reservaten, werd in elkaar geslagen en met een pistool bedreigd. Haar huis werd afgebrand terwijl ze zelf niet thuis was.

Sinds oktober 2011 kreeg Nilcilene Miguel de Lima van de federale autoriteiten gewapende bescherming, maar de bedreigingen bleven doorgaan. In maart 2012 kreeg ze via gemeenschapsleden een bericht waarin werd gesteld: “je kogelvrije vest kan je lichaam beschermen maar niet je hoofd” (“o colete a prova de balas pode proteger seu corpo mas sua cabeça não”). Begin april moest ze Lábrea met hulp van de federale regering gedwongen verlaten, nadat er bewijs was gevonden dat er een plan bestaat om haar en haar politiebegeleiding in een hinderlaag te vermoorden. Ze is een van de slechts twee mensen in Lábrea die bescherming werd geboden door gewapende agenten, die voor periodes van drie maanden door de federale regering werd gefaciliteerd. Echter, zo weten NGO’s te melden, zonder de aanwezigheid van politie in het gebied dat een weinig tot geen mogelijkheden bestaan tot een onderzoek naar de illegale activiteiten van deze criminele bendes. Sinds 2007 zijn er minstens zes mensen in de regio om het leven gebracht, terwijl de Pastorale Landcommissie (CPT) verklaart rapporten te ontvangen dat minstens acht mensen in 2011 doodsbedreigingen hebben ontvangen. 

De regio Lábrea ligt zo afgelegen dat er een welhaast compleet gebrek aan overheidsdiensten in het gebied is, waaronder politie, gezondheidsvoorzieningen en scholen. Het politiebureau van de regio

ligt honderden kilometers in het noorden en is alleen met een vliegtuig bereikbaar.

De bedreigingen tegen Nilcilene Miguel de Lima begonnen toen zij in 2009 voorzitster van de Deus Proverá Vereniging van kleine boeren werd en de binnendringende illegale houtkappers begon aan te klagen. In juni 2010 werd bekend dat Nilcilene voor de ogen van een medewerker van de federale landhervormingsdienst Incra stevig in elkaar werd geslagen. Acht dagen later werd ze thuis door een gangster bedreigd en zag ze zich gedwongen te vluchten. Eenmaal weer thuis vond ze haar woning afgebrand terug. In mei 2011 namen de bedreigingen toe na een bezoek van de federale milieudienst Ibama, waarbij drie kettingzagen in beslag waren genomen. In oktober kreeg Nilcilene bescherming van negen gewapende bewakers van de Força Nacional, een elite-eenheid bestaande uit agenten van de militaire politie uit diverse deelstaten, die door de federale regering tijdens noodsituaties wordt ingezet. Deze bescherming wordt steeds met drie maanden verlengd en moest eind april opnieuw verlengd worden. Maar zelfs onder bescherming bleven de bedreigingen doorgaan. In maart 2012 werd Nilcilene’s hond door de kop geschoten. Nilcilene’s situatie werd daardoor zo onveilig dat ze sindsdien buiten de regio leeft. Een andere gemeenschapsleider Pastor Antonio Vasconcelos de Souza staat eveneens onder federale bescherming.

In een open brief stelden twee lokale gemeenschapsverenigingen uit de reservaten: “We zijn extreem bezorgd en hebben angst voor wat kan gebeuren; we hebben gezien hoe ze al een van onze vrienden in het zuiden van Lábrea hebben gedood waardoor we voor ons leven vrezen. We weten niet wie de volgende is.” (“Estamos apreensivos e com medo do que possa acontecer vimos que já mataram mais uma companheira nossa no sul de Lábrea então tememos por nossa vida. Não sabemos que será o próximo…”)

Je kunt tot 5 juni 2012 aan deze schrijfactie van Amnesty International deelnemen door op de volgende link te klikken: http://www.amnesty.org/en/library/info/AMR19/007/2012/en

Forgotten Boys - Hold On

Jawel, ook Braziliaans! Pure rockmuziek van Forgotten Boys, een groep uit São Paulo.

Gebakkelei in het hooggerechtshof

Een ordinaire ruzie in het hoogste Braziliaanse rechtscollege. Cezar Peluso, hogerechter en een voormalige voorzitter van het STF/Supremo Tribunal Federal, liet zich in een interview met een website kritisch uit over zijn collega Joaquim Barbosa. Hij zou hem onder meer hebben aangeduid als "onveilig", iemand met een "moeilijk temperament". Dat liet Barbosa niet op zich zitten en haalde snoeihard zijn gram in een interview met het dagblad O Globo. Hij maakte op zijn beurt Peluso uit voor verrotte vis en beschuldigde hij hem en passant ook nog van racisme (Barbosa werd in 2003 op voordracht van president Luiz Inácio Lula da Silva het eerste zwarte lid van het federale hooggerechtshof) en van manipulatie van gerechtelijke uitspraken ten behoeve van zijn eigenbelang.
Het vergde van de net geïnstalleerde nieuwe voorzitter van het hof (Carlos Ayres Britto) alle stuurmanskunsten om de gemoederen enigszins tot bedaren te brengen. Peluso, eveneens een benoeming van president Lula, verontschuldigde zich bij Barbosa, maar de sfeer binnen het college blijft om te snijden. Belangrijke juridische organisaties als de Orde van Advocaten en de Orde van de Magistratuur spreken publiekelijk hun zorgen uit over het functioneren van het hof. Voor dit allerhoogste juridische instantie in Brazilië staat een hele reeks belangrijke processen op de rol, waarvan alleen al de Mensalão do PT (een groot omkoopschandaal rond de socialistische Partido dos Trabalhadores, dat al sinds 2005 bij het STF aanhangig is) de komende maanden de gemoederen danig bezig zal houden. (Saillant detail is dat Barbosa de begeleidend rechter (relator) is in dat Mensalão-proces.)
Wat de juridische wereld vooral grote zorgen baart is het gegeven dat Ayres Britto over zeven maanden met pensioen gaat en de voorzittershamer volgens afspraak voor twee jaar in handen zal vallen van ... Joaquim Barbosa. Hij lijkt een imago te hebben opgebouwd als iemand met een kort lontje en een opvliegend temperament, wat in zowel 2007 als in 2009 ook al eens heeft geleid tot hevige ruzies met collega en toenmalig voorzitter Gilmar Mendes.
Het gegeven dat Peluso dit komende jaar net als Ayres Britto met pensioen gaat geeft presidente Dilma enige ruimte om achter de schermen orde op zaken te kunnen stellen en zo op korte termijn het vertrouwen in het allerhoogste Braziliaanse rechtscollege te herstellen. Maar het imago van ministro Joaquim Barbosa is er door al dit gebakkelei niet echt veel beter op geworden en hij heeft nog een lange rit te gaan. Hij zal pas in 2024 de pensioengerechtigde leeftijd van 70 jaar bereiken.

Het netwerk van Carlinhos Cachoeira

Lees, kijkt en huiver hoe Carlos Augusto de Almeida Ramos alias Carlinhos Cachoeira ooit met het uitbaten van illegale kansspelen begon, in minstens zestien jaar tijd zijn criminele imperium via onder andere farmaceutische en bouwondernemingen wist uit te bouwen en gaandeweg zijn corrumperende weg binnen de Braziliaanse politiek wist te vinden. 

Een parlementair onderzoek naar een zaak van een dergelijke omvang komt de leiding van de socialistische Partido dos Trabalhadores in de schoot geworpen. Want juist dit jaar streeft het federale hooggerechtshof ernaar een strafrechtelijk proces in het kader van de Mensalão do PT (een groot omkoopschandaal dat in het vorige decennium geheel Brazilië in de ban heeft gehouden) af te handelen, waarbij deze in de media steevast zal worden uitgemeten als zijnde de grootste corruptiezaak sinds de ontdekking van Brazilië door de Portugezen. Een synchroon parlementair onderzoek door het Congres naar een crimineel netwerk als dat van Cachoeira kan voor oud-president Lula en de zijnen als de ideale bliksemleider fungeren.

http://www.istoe.com.br/reportagens/200935_UMA+REDE+CRIMINOSA+QUE+CORROMPE+O+PAIS?pathImagens=&path=&actualArea=internalPage

Waardering Lula en Dilma

Datafolha, de opiniepeiler van de kwaliteitskrant Folha de São Paulo, heeft gepeild naar de populariteit van ex-president Luiz Inácio Lula da Silva en wat blijkt, de meerderheid van de ondervraagde Brazilianen (57%) zou graag zien dat Lula in 2014 wederom aan de presidentsverkiezingen deel zou nemen. Slechts 32% ziet er brood in als de huidige presidente Dilma Rousseff zich in de verkiezingsstrijd zal storten.

Een vergelijking tussen de beide regeringen geeft aan dat eveneens 57% qua inhoud geen verschil te zien tussen de kabinetten van Lula en Dilma. 20% vindt Dilma beter en eenzelfde percentage slechter dan haar illustere voorganger en politieke mentor.
Een ander onderzoek van Datafolha het afgelopen weekeinde gaf aan dat als er nu verkiezingen voor het presidentsschap zouden worden gehouden Dilma met afstand reeds in de eerste ronde zou winnen. Zij zou op maar liefst 69% van de stemmen uitkomen tegen José Serra 21%.
Beide onderzoeken samengevoegd zou kunnen betekenen dat als Lula in 2014 deel zou nemen de Braziliaanse oppositie, nu al bijkans vleugellam, zo goed als geminimaliseerd zou zijn.

Seu Jorge, Life On Mars

Waar twee van mijn helden samenkomen, David Bowie en Seu Jorge. Zo mooi, geniet ervan!

Rente, rente en nog eens rente

Brazilië is in de ban van de renteverlaging. Nadat de beide staatsbanken (Banco do Brasil en Caixa Econômica Federal) begin deze maand, op aanwijzingen van de regering-Dilma, al de rente op consumentenkredieten verlaagde volgde de dagen daarop een aantal particuliere banken schoorvoetend. Noodgedwongen dat wel, want er was in kort tijdsbestek een forse overstap merkbaar door burgers van particuliere naar een van de beide staatsbanken. Het Britse HSBC nam als eerste de stap, het Spaanse Santander volgde en vandaag waren de Braziliaanse banken Bradesco en Itaú aan de beurt. Het betreft verlaging van de rente op creditkaarten en op leningen voor de aanschaf van luxegoederen en voor de aankoop van een auto.
Goed nieuws voor de Braziliaanse consument dus, die daardoor in staat wordt gesteld goedkopere leningen aan te gaan. De middenklasse is onder de regeringen-Lula al flink toegenomen en door de goedkopere leningen zal het ook voor de lagere inkomens mogelijk zijn zich luxeartikelen te kunnen permitteren. En dat is weer goed nieuws voor de Braziliaanse producenten van die luxe-goederen en meer in het bijzonder de autoindustrie, nog altijd een van de motors van de industriële productie van Brazilië, maar door de concurrentie op de wereldmarkt en de hoge koers van de Braziliaanse real danig in de knel gekomen.
Ook de Braziliaanse centrale bank zit niet stil. De COPOM (het hoogste orgaan binnen de Braziliaanse financiële wereld) neemt een dezer dagen het besluit de belangrijkste rentesoort, de Selic, met 0,75% te verlagen naar 9%. En dat is goed nieuws voor investeerders die daardoor de mogelijkheden om hun activiteiten uit te kunnen breiden zien toenemen.
Het doel van de regering-Dilma is een beoogde doorstart van de economische groei. Deze was in 2011 in tegenstelling tot de voorgaande jaren teleurstellend te noemen en met een pakket maatregelen wil het kabinet met name de industriële productie en daarmee de werkgelegenheid een boost geven.
Maar al deze bewegingen naar lagere rentestanden, een stijgende consumentenvraag en meer investeringen heeft zo z'n schaduwzijde, want op de achtergrond is er natuurlijk altijd nog dat ene monster dat in de jaren '90 van de vorige eeuw door toenmalig minister van Financiën Fernando Henrique Cardoso met de Plano Real werd beteugeld, de inflatie. De oudere generaties Brazilianen kunnen zich het dagelijks leed uit de tijden van de (super)inflatie nog maar al te goed herinneren en het spreekt dan ook vanzelf dat de huidige regeringen er alles aan zullen doen om dat monster permanent onder controle te willen houden.

Eldorado dos Carajás

Ik moet bekennen dat ik vorig jaar flink jaloers ben geweest op mijn zwager die voor zijn Duitse firma een tweetal weken in Brazilië veldonderzoek deed. Hij werkt voor de farmaceutische gigant Boehringer in Ingelsheim en is binnen dat bedrijf medeverantwoordelijk voor de fytotherapeutische toepassing van planten. Zijn reis bracht hem via de deelstaten São Paulo en Paraná per vliegtuig naar Pará, waar hij op het kleine regionale vliegveld van Marabá neerstreek. 
Marabá, een stad dat voor mij als Brazilië-medewerker van Amnesty International gedurende de jaren welhaast mythische proporties heeft aangenomen. Marabá is met bijna 200.000 inwoners de belangrijkste stad in het zuidoosten van Pará, dat in 2011 tijdens een volksraadpleging de status van regeringszetel van de nieuw te creëren deelstaat Carajás aan haar neus voorbij zag gaan. (Het plan de deelstaat Pará in drieën op te delen werd diep in het binnenland zelf breed gedragen, maar is uiteindelijk weggestemd door de bewoners uit de kuststrook, waar zo'n 80% van de bevolking van het huidige Pará woont en dan voornamelijk in de agglomeratie rond de hoofdstad Belém do Pará.) 
De regio rond Marabá is berucht om het geweld dat plaatsvindt tussen kortweg de gevestigde orde van een gering aantal grootgrondbezitters en grote groepen (landloze) boeren die op zoek zijn naar een eigen stukje grond om te bewerken en zo het eigen gezin te kunnen onderhouden. Volgens de statistieken die de kerkelijke Comissão Pastoral da Terra jaarlijks in het kader van een meer eerlijke landverdeling in Brazilië bijhoudt is het zuidoosten van Pará de gewelddadigste regio van het land. Het moordcijfer is hoog, illegale houtkap en onwettige landtoeëigening   wijdverspreid en ook de moderne schuldslavernijpraktijken gaan niet aan deze regio voorbij. De straffeloosheid is endemisch. Het spreekt dan ook vanzelf dat mensenrechtenorganisaties daar de handen vol aan hebben. In dat kader begon ik in 1998 dan ook mijn werkzaamheden voor Amnesty International en raakte ik althans op papier vertrouwd met plaatsnamen als Marabá, Rio Maria en Xinguara. Correspondeerde met mensenrechtenactivisten en -organisaties in de regio in het kader van acties tegen de beruchte moordaanslagen op landactivisten als João Canuto, diens zoons en Expédito Ribeiro de Souza. Ik ben er nooit geweest maar was er toch uiterst actief. Het zal menigeen dan ook niet verbazen dat juist deze Braziliaanse regio ergens bovenaan mijn verlanglijstje staat. Al was het alleen maar om de een van mijn persoonlijke helden, padre Henri Burin des Roziers, een warme omhelzing te mogen geven.
En uitgerekend daar reed mijn zwager vorig jaar rond om zijn plantenarsenaal aan een grondig wetenschappelijk onderzoek te onderwerpen. Juist daar stapte hij in de bus naar Parnaíba in Piauí die hem langs die andere roemruchte plaats zou voeren. Tijdens deze rit over de PA-150   zou hij namelijk het herdenkingsmonument voor de slachtoffers van het bloedbad van Eldorado dos Carajás passeren. Een slachtpartij die gisteren 16 april op de kop af zestien jaar geleden heeft plaatsgevonden, waarbij de militaire politie 19 leden van de landlozenbeweging MST/Movimento dos Trabalhadores Sem-Terra tijdens de uiterst gewelddadige ontruiming van een wegblokkade om het leven bracht. Het was dat ik mijn zwager een beschrijving van het herdenkingsmonument had meegegeven anders was hij er naar eigen zegge zonder foto te kunnen nemen straal aan voorbij gereden. 
De zaak-Eldorado dos Carajás is een treffend en schrijnend voorbeeld van de straffeloosheid in dit gebied van Brazilië. Het duurde zes jaar alvorens er, na allerlei juridisch gesteggel een juryrechtbank van de grond kwam, waarna alle 154 politiemensen en de opdrachtgevers op wonderbaarlijke wijze werden vrijgesproken. Alleen de twee officieren die het commando over de gewelddadige ontruiming hadden gevoerd werden veroordeeld. Beiden kregen een gevangenisstraf van meer dan 200 jaar, maar blijven tot op de dag van vandaag op vrije voeten rondlopen. Afgelopen maart gloorde er weer een beetje hoop. Hogerechter Gilmar Mendes bepaalde dat de twee politieofficieren alsnog in de gevangenis zouden moeten worden opgesloten, maar dit bevel is nog steeds niet in de hoofdstad Belém do Pará aangekomen. Als het om een gewone crimineel uit het volk had gedraaid zou deze naar grote waarschijnlijkheid reeds diezelfde dag zijn opgepakt.
Een treurige geschiedenis, maar helaas de alledaagse Braziliaanse werkelijkheid.

Zoetwatervrienden

Ik had er nog nooit van gehoord laat staan een beeld van gezien. Maar afgelopen avond heb ik via de wekelijkse natuurfilm op Nederland 2 met de peixe-boi amazônica alias de lamantijn (trichechus inunguis) kennisgemaakt. Dit wel zeer aandoenlijke knuffeldier leeft in het hart van het Braziliaanse Amazone-gebied en wordt met uitsterving bedreigd. De lamantijn is zo traag dat de mens voorheen (de jacht op dit dier is sinds 1980 in Brazilië verboden) eenvoudig spel had om voor zijn voedselvoorziening op het dier te jagen. In het stroomgebied van de Amazone- en de Madeira-rivier zou er nu nog maar 10.000 dieren zijn.
Vanaf de jaren '80 stelt de Braziliaanse overheid, onder andere via sponsoring van het aardoliebedrijf Petrobras, via het Projeto Peixe-Boi alles in het werk om de diersoort in stand te houden. Vanuit Manaus, de hoofdstad van de deelstaat Amazonas, houdt de INPA/Instituto Nacional de Pesquisas da Amazônia zich bezig met biologisch onderzoek naar het dier en zijn ecosysteem. Dat het instituut daar de kinderen van Amazonas nauw bij betrekt, teneinde illegale jacht in de toekomst uit te kunnen sluiten, verdient internationale navolging. Handhaving van biodiversiteit via jeugdige bewustwording lijkt in deze onzekere tijden van globalisering de meest effectieve remedie tegen uitsterving te zijn. Want zeg nou zelf, de lamantijn is toch net zo'n onschuldig knuffeldier als zijn eveneens bedreigde maatje, de boto vermelho (inia geoffrensis), beter bekend als de roze Orinoco-dolfijn.

Braziliaanse zelfironie

Titanenstrijd Serra x Lula in São Paulo losgebarsten

Terwijl gouverneur Geraldo Alckmin met José Serra een verkiezings-churrasco met taxichauffeurs nuttigt en zich bij die gelegenheid onvoorwaardelijk achter diens PSDB-burgemeesterskandidatuur voor de stad São Paulo schaart lijkt ook bij de socialistische Partido dos Trabalhadores de rust enigzins weergekeerd. Tijdens een drukbezocht campagnemoment in São Bernardo, een van de ABC-voorsteden van São Paulo, verklaarde senator Marta Suplicy,  voor het eerst sinds zij door oud-president Lula als kandidaat gepasseerd en zo in haar ego gekrenkt werd, vierkant achter PT-kandidaat Fernando Haddad te zullen gaan staan. Bij diezelfde gelegenheid deed Lula de belofte over 15 à 20 dagen, na een zware periode van herstel van slokdarmkanker, op volle oorlogssterkte aan het campagnefront te zullen verschijnen.
Daarmee is de verkiezingskoorts in de belangrijkste stad van het land op stoom gekomen en kan de titanenstrijd tussen Serra en Lula (want hij is uiteindelijk achter de schermen in met name deze voor de socialisten zo belangrijke deelstaat degene die binnen de PT aan de touwtjes trekt) losbarsten. De blik moet nu gericht worden op de opiniepeilingen. Gaat het Haddad lukken met behulp van Lula/Suplicy van die benarde 3% in de peilingen af te komen en weer in de voor de PT gangbare 30% te gaan meedraaien. Alleen dan maakt Haddad een kans om in een tweede ronde Serra van het burgemeesterschap af te houden. Lula zal daarbij vol aan de bak moeten om traditionele bondgenoten als de PMDB, PSB en PCdoB binnen boord te houden en wie weet de cruciale steun van de zittende PSD-burgemeester Gilberto Kassab binnen te halen.
Want als iemand in een eventuele tweede ronde de doorslag zal geven is het de zeer opportunistische Kassab. Vooralsnog schaart hij zich (in de eerste ronde) achter Serra, maar die steun blijkt niet onvoorwaardelijk. Herhaaldelijk laat de PSD-leider doorschemeren dat als het puntje bij paaltje komt ook (in een tweede ronde) een coalitie met de PT niet uit te sluiten valt. Kassab zal er alles aan doen om zijn huidige machtspositie te consolideren en is politiek zo glad als een aal.

Cinema, asperines en aasgieren

Vanavond op de Nederlandse televisie "Cinema, Asperinas e Urubus", het speelfilmdebuut van de Braziliaanse regisseur Marcelo Gomes uit 2005. Zelf afkomstig uit Recife/Pernambuco heeft Gomes zijn road movie gesitueerd in het arme noordoosten van het Brazilië, waar ten tijde van de Tweede Wereldoorlog de jonge Duitser Johann door de regio trekt om het wondermiddel asperine aan de man te brengen. Totdat Brazilië het Duitse Rijk in 1942 de oorlog verklaard en zich aansluit bij de geallieerden. Johann is van de een op de andere dag een onwelkome verschijning geworden.

Brazilië en Hitler-Duitsland. In de jaren '30 en '40 hebben de Brazilianen lang kunnen profiteren van een relatieve neutraliteit ten opzichte van de geopolitiek verwikkelingen in Europa. De Duitsers zagen in het Brazilië van de in 1930 aan de macht gekomen dictator Getúlio Vargas een van haar belangrijkste handelspartners, die door een specifiek voor die relatie geïntroduceerde eigen munteenheid ontwikkeld hadden, waardoor de Brazilianen gedwongen werden Duitse exportproducten af te nemen. De tot dan toe economische belangrijkste handelspartner, Groot-Brittannië, kreeg meer en meer het nakijken. Die groeiende nazi-invloed begon de geallieerden dan ook grote zorgen te baren, vooral omdat de Duitse en de Italiaanse geheime diensten zowel openlijk als illegaal haar activiteiten in het Zuidamerikaanse land begonnen te ontplooien. De training en bewapening van de Braziliaanse strijdkrachten door de Amerikanen was tijdens de Eerste Wereldoorlog een beproefd middel gebleken om de Brazilianen binnen het geallieerde kamp te houden, maar deze formule bleek in de jaren '30 en '40 minder vanzelfsprekend. Veel Braziliaanse officieren bleken grote bewondering voor de Pruisische militaire aanpak te hebben, terwijl de meerderheid in het Congres van de Verenigde Staten juist in die jaren een isolationistische koers voorstond.
In 1939, nadat Duitsland Polen was binnengevallen en de Tweede Wereldoorlog uitbrak verklaarden Vargas en de zijnen zich dan ook neutraal en continueerden de handelsbetrekkingen met de Duitsers. Maar deze kwamen door de Duitse U-bootaanvallen danig in de knel waardoor de Brazilianen in 1942 eieren voor hun geld kozen. Ze hadden de geallieerden twee dingen te bieden: strategische grondstoffen (rubber, quartz en mineralen) terwijl de uitgestrekte kustlijn een uiterst geschikte militair-strategische locatie voor Amerikaanse militaire vliegvelden bleek te zijn, van waaruit de strijd tegen de Duitse onderzeeërs kon worden voortgezet. Brazilië werd uiteindelijk Washington's meest trouwe Latijnamerikaanse partner in crime.

http://www.imdb.com/title/tt0373760/

De wonderlijke wereld van Dada

Het Braziliaanse weekblad IstoÉ wijdt deze week haar coverstory aan Idalberto Matias de Araújo alias Dadá. Deze voormalige medewerker van de inlichtingendienst van de luchtmacht is zich na de val van de militaire dictatuur in 1985 gaandeweg commercieel gaan toeleggen op het clandestien afluisteren en bespioneren van overheidsinstellingen en politici. Door zijn contacten met politiemensen en medewerkers van justitie heeft hij een netwerk van mollen en informanten opgebouwd waarmee hij in ruil voor een riante vergoeding voor politici (van links tot rechts) en andere belangstellenden compromitterende dossiers over politieke tegenstanders en leidende ambtenaren heeft aangelegd. De naam van Dadá wordt in verband gebracht met het in 2010 tijdens de presidentsverkiezingen over José Serra opgestelde dossier, waarmee leden van de socialistische Partido dos Trabalhadores/PT de PSDB-tegenkandidaat in een kwaad daglicht wilden stellen. Daarnaast was hij ook verantwoordelijk voor het afluisteren van gesprekken van de toenmalige directeur van de Posterijen, wat uiteindelijk zou uitmonden in het grootste corruptieschandaal dat de socialisten van de PT wordt aangerekend, de Mensalão. En zo ging het maar door, zoals nu blijkt uit de bevindingen van de federale politie tijdens haar in februari dit jaar afgeronde Operatie Monte Carlo.
Dit politieonderzoek heeft inmiddels geleid tot de politieke val van senator Demóstenes Torres, die ook van de diensten van Dadá gebruik heeft gemaakt voor het afluisteren van politieke tegenstanders. Het is diezelfde Dadá die de contactpersoon was tussen de senator en de in februari gearresteerde uitbater van illegale kansspelen, Carlinhos Cachoeira. Deze ondernemer uit de deelstaat Goiás had Dadá de laatste jaren in vaste dienst genomen teneinde de politiek (o.a. ook met behulp van senator Torres) in zijn voordeel te kunnen beïnvloeden. Dat dit de spion geen windeieren heeft gelegd was de laatste tijd te merken in zijn opeens wel heel dure levensstijl in zijn woonplaats Brasília. Van de een op de andere dag reed hij in een dure auto rond en betrok hij een riante woning in de stad.

Veel van deze onthullingen zullen de komende tijd nog volgen nu het Congres op het punt staat een gezamenlijk parlementair onderzoek van de beide kamers (het Huis van Afgevaardigden en de senaat) op te zetten. Centraal daarin zullen Dadá en diens broodheer Cachoeira, die in een gevangenis in de deelstaat Rio Grande do Norte zijn berechting afwacht, staan. Dat daarbij politieke koppen gaan rollen lijkt niet uitgesloten. Dat is dan ook de reden dat de oppositiepartijen PSDB en de DEM direct met de enquêtecommissie hebben ingestemd. De PT en ook coalitiegenoot de 'communistische' PCdoB hebben naar nu blijkt een verleden met Dadá. Diezelfde PT heeft echter om eigen opportunistische redenen belang bij een dergelijk grootschalig, mediageniek onderzoek. Het zal naar alle waarschijnlijkheid veel aandacht afleiden van die andere megarechtzaak die Brazilië de komende maanden in de ban zal houden, de strafrechtelijke afhandeling door het federale hooggerechtshof van de Mensalão, het corruptieschandaal dat de PT als een molensteen om de nek hangt. Dat Dadá daar ooit de aftrap voor gaf door het afluisteren van de posterijen-directeur zal menig socialist zich graag willen herinneren.

http://istoe.com.br/reportagens/199108_DADA+E+O+SUBMUNDO+DOS+GRAMPOS?pathImagens=&path=&actualArea=internalPage

Rumoer op de Avenida Steve Jobs

In dezelfde week dat het stadje Jundiaí in de deelstaat São Paulo in het nieuws kwam wegens de wereldprimeur van een eerste straat die naar Steve Jobs (Avenida Steve Jobs)  is vernoemd kwam de plaats vandaag weer in het nieuws. Zij het ditmaal om minder nobele redenen. Jundiaí is de thuishaven van het grootste Braziliaanse filiaal van het bedrijf Foxconn, een Taiwanese onderneming die onder andere voor computergigant Apple de productie van de iPhones voor haar rekening neemt. Daarnaast zou de vestiging zich ook toeleggen op de fabricatie van tablets en iPads, maar dat was tot vandaag slechts een vermoeden. Foxconn doet er alles aan om dit voor de buitenwereld geheim te houden. Het is werknemers dan ook verboden om met derden over de productielijn te praten, zelfs niet met familieleden en slechts een opzichter is verantwoordelijk voor het sleutelbeleid.
Maar Jundiaí trilde vandaag op haar grondvesten, want in de nacht van maandag op dinsdag bleken er zeven gloednieuwe iPads uit de fabriek gestolen te zijn. Wat het vermoeden doet bevestigen dat dergelijke producten toch van de productielijn zouden rollen. Foxconn stelde direct een intern onderzoek in naar de diefstal, deed aangiifte bij de politie en stelde die de dvd van de bewakingscamera's ter beschikking. Zij het onder de strikte voorwaarde dat deze nooit naar buiten zal komen.
Nou is Foxconn sinds enkele jaren uiterst negatief in het nieuws gekomen wegens de zeer slechte arbeidsomstandigheden en een relatief hoog zelfmoordcijfer in de vele vestigingen van de onderneming op het Chinese vasteland, maar waarom doen ze in Brazilië zo geheimzinnig? Wat is de reden van dit bedrijfsgeheim?
Ook in Brazilië zou sprake zijn van een extreme werkdruk binnen de vestigingen van Foxconn. In april 2011 kwam de kwaliteitskrant O Estado de São Paulo met berichtgeving over een hoog tempo aan de lopende band waar werknemers drie à vier handelingen zouden moeten uitvoeren en over een hoog ziekteverzuim binnen de filialen. Foxconn zei daar geen publieke uitspraken over te willen doen, maar verzekerde de krant dat de secundaire arbeidsvoorwaarden prima geregeld zouden zijn. Maar dat is toch nog geen reden voor de gehanteerde geheimzinnigheid omtrent de vermeende productie van iPads en tablets?
Zou het antwoord op die vraag misschien diep in het Amazonegebied te vinden kunnen zijn? De fabriek van Foxconn in Manaus, de hoofdstad van de deelstaat Amazonas, blijkt binnen Brazilië het monopolie op de productie van tablets te hebben en wil daar koste wat kost aan vasthouden. Dit leidde twee maanden geleden reeds tot een fiscaal conflict met de deelstaatminister van Financiën van São Paulo, omdat Amazonas ernstig bezwaar aantekent tegen de belastingvoordelen waarmee de paulistas de fabricage van iPads en tablets naar zich toe willen halen. São Paulo op haar beurt klaagt de amazonenses aan wegens concurrentievervalsing door de nog steeds bestaande vrijhandelszône (Zona Franca) rond de stad Manaus en vanwege bestaande gulle investeringskredieten, die voorzien in 100% vermindering van de ICMS/Imposto sobre Circulação de Mercadorias e Serviços, een soort omzetbelasting. Zou Foxconn een deal met São Paulo hebben gesloten en zo in het geheim het monopolie van Manaus willen omzeilen?
Of zou een opmerking van Eike Batista alle geheimzinnigheid kunnen verklaren? In december 2011 maakte deze topondernemer uit Rio de Janeiro bekend samen met de Taiwanezen de productie van iPads in Brazilië te willen initieren, maar kwam opeens op dit besluit terug en wendde zich tot andere mogelijke partners zoals Samsung. Batista verklaarde daarbij dat alleen een flinke belastingverlaging de productie van iPads in Brazilië rendabel zou kunnen maken. Zou hij daarmee een tipje van de sluier hebben opgelicht? Zou São Paulo misschien onderhands een deal met Foxconn hebben gemaakt? Waarbij in het geheim in de deelstaat iPads worden geproduceerd in ruil voor een fikse, maar even heimelijke belastingverlaging?
Ik tast op basis van mijn bronnen op internet in het duister. Ik kom er vooralsnog niet uit. Wordt vervolgd.

Grote verontwaardiging mensenrechtenwereld over Dilma's blunder in de USA

Tijdens een lezing aan de Amerikaanse Harvard Universiteit heeft presidente Dilma Rousseff een wel erg ongelukkige uitspraak over de bestrijding van mensenrechtenschendingen in Brazilië gedaan. Volgens haar is het onmogelijk om marteling in alle Braziliaanse politiebureau's effectief tegen te gaan. Een uitglijder van de eerste categorie en dat uitgerekend door iemand die de gevolgen van marteling maar al te goed uit eigen ervaring kent. Als vooraanstaand lid van het verzet tegen de militaire dictatuur in de jaren zeventig van de vorige eeuw is Dilma immers zelf het slachtoffer van deze ernstige vorm van mensenrechtenschending geweest. 
De uitspraak wordt Dilma door mensenrechtenorganisaties vooral kwalijk genomen omdat de indruk bij het publiek zou kunnen ontstaan dat de Staat onmachtig staat ten opzichte van martelingen en dat dergelijke praktijken, die in Brazilië op grote schaal voorkomen, in het vervolg als een fact of life kunnen worden aangemerkt. 


Hieronder de officiële gezamenlijke reactie van een vijftiental vooraanstaande Braziliaanse mensenrechtenorganisaties:


"Ik ben niet in staat marteling in alle politiebureau's van Brazilië tegen te gaan." Dilma Rousseff, president van Brazilië


De president van Brazilië Dilma Rousseff heeft gisteren tijdens een officieel bezoek aan de Verenigde Staten gedurende een publieke vragensessie aan de Universiteit van Harvard gezegd dat zij niet in staat is ter verhinderen dat marteling in haar land plaatsvindt - "Ik weet dat het gebeurt, maar ik ben niet in staat marteling in alle politiebureau's van Brazilië tegen te gaan."
De organisaties die deze verklaring ondertekenen tekenen bezwaar aan tegen de uitspraak van de president en hopen dat de president alsnog met een snelle opheldering komt waarin zij de positie van de Braziliaanse Staat ten aanzien van dit onderwerp officieel toelicht.
De verklaring van Dilma - zelf een voormalig politiek gevangene en slachtoffer van marteling - is ontoelaatbaar onder welke omstandigheden dan ook, maar kan als des te ernstiger worden aangemerkt omdat het op een erg gevoelig moment wordt gedaan. In het land wordt vandaag een verhit debat gevoerd over de installatie van een Waarheidscommissie, die op de steun van de president kan rekenen, teneinde de begane misdrijven tijdens de militaire dictatuur op te helderen, inclusief het misdrijf van marteling.
Parallel daaraan heeft Brazilië het mechanisme ter preventie van marteling, conform een VN-verklaring uit 2008, nog niet in de praktijk gebracht. De Braziliaanse regering verzuimt reeds sinds twee maanden het rapport van de VN-Subcommissie ter Preventie van Marteling, die Brazilië in september 2011 heeft bezocht, te publiceren. Om kort te zijn, het land blijft voortdurend in gebreke om maatregelen te treffen teneinde dit misdrijf in ontelbare provisorische detentiecentra, gevangenissen en socio-educatieve eenheden tegen te gaan.
Het is zeer ernstig dat de hoogste autoriteit van het land zichzelf onbekwaam verklaart het misdrijf van marteling in politiebureau's tegen te gaan. En het is ook zeer ernstig dat er een moment van enorme zichtbaarheid is gekozen om een dergelijke uitspraak te doen.
De organisaties die deze verklaring hebben ondertekend zijn dagelijks bezig de martelpraktijken tegen te gaan en vrezen dat de verklaring van de president door de Braziliaanse maatschappij en de publieke autoriteiten geïnterpreteerd kunnen worden als een aval en een erkenning van de onmacht, onkunde en capitulatie ten aanzien van een van de meest ernstige huidige schendingen van de rechten van de mens in Brazilië.
Wij vragen van de president een expliciete verklaring waarin zij marteling nooit zal toestaan en alles in het werk zal stellen om het te bestrijden.


11 april 2012


Associação dos Cristãos para Abolição da Tortura - ACAT
Associação Brasileira Interdisciplinar de AIDS - ABIA
Centro de Direitos Humanos Dom Oscar Romero - CEDHOR
Conectas Direitos Humanos
Dignitatis-Assessoria Técnica Popular
Inclusão, Integridade e Independência - 3IN
Instituto Brasileiro de Análises Sociais e Econômicas - IBASE
Instituto de Defesa do Direito de Defesa - IDDD
Instituto Desenvolvimento e Direitos Humanos / IDDH
Instituto Terra, Trabalho e Cidadania / ITTC
Instituto Sou da Paz
Instituto Vladimir Herzog
Instituto de Estudos Socioeconômicos - INESC
Justiça Global
Pastoral Carcerária


http://www.conectas.org/institucional/nota-de-repudio-a-declaracao-da-presidente-dilma-rousseff-sobre-tortura-na-universidade-harvard

Vormen van het naakt

João Cabral de Melo Neto
(Vertaling: Arie Pos)


De mens is wel het meest
geklede en geschoeide dier.
Eerst hoedt hij zich met stof en vilt
voor de omarming van de lucht.

Dan, met steen en kalk,
gekleed in muren,
verweert hij zich tegen de
horizontale afgrond van de ruimte.

Om de aarde te vermijden
doet hij schoenen aan zijn voeten,
aan zijn schoenen tapijten
en aan de tapijten vloeren.

Hij bekleedt de straten: en omdat
hij al het bos niet kan bekleden,
rolt hij om daar te kunnen gaan
asfalten lopers uit.

Uit: Serial (1961)

Die van Santos - 100 jaar

In 2002 heb ik de spanning rond een belangrijke Braziliaanse voetbalwedstrijd van dichtbij mee mogen maken. Terwijl ik door de straten van de stad São Paulo van mijn werk naar mijn hotel slenderde hoorde je de uitbundige voorbeschouwingen en schreeuwende reclameleuzen uit de winkels en de kroegen schallen. Deze wedstrijd in december 2002 was dan ook niet zomaar een competitiewedstrijd. Het was de finale van de Brasileirão, de nationale Braziliaanse voetbalcompetitie. Wie gaat er met de eer strijken? Santos FC of SC Corinthians, een van de vele roemruchte clubs die de stad São Paulo rijk is? Iedereen die ik sprak had er wel een uitgesproken mening over. Mijn eigen voorkeur lag bij Corinthians. Niet omdat mijn hart bij die club ligt maar omdat ik als fan van São Paulo FC iedereen de titel gun behalve de eeuwige concurrent, die uit de havenplaats Santos.

Maar ere wie eer toekomt, deze maand bestaat Santos Futebol Clube precies 100 jaar en is daarmee een van de oudste nog bestaande clubs van Brazilië. En over een roemrijke club gesproken! De FIFA verklaarde de club tot Beste Club van de Twintigste Eeuw in de Amerika's. Het won acht keer de Braziliaanse titel, negentien keer de titel van de competitie van de deelstaat São Paulo, eenmaal de Braziliaanse beker en driemaal de Copa/Taça Libertadores, waarvan de laatste keer in 2011.
Aan de club is onlosmakelijk de naam van Pelé verbonden. Van 1956 tot 1974 droeg hij het zwart-witte shirt van de club en voerde Santos persoonlijk tot grote hoogte. De club is sowieso een leverancier van uitmuntende spelers. Zomaar een greep, naast de historische grootheden Pelé en verdediger Carlos Alberto Torres leverde Peixe (Vissen, de koosnaam van de club) een Robinho, Alex, Diego, Ganso, Elano en natuurlijk de grootste Braziliaanse talenten van dit moment, Neymar bij de mannen en Marta bij de vrouwen. Maar genoeg over die van Santos. Bij de volgende San-São lusten we ze rauw!

O ja, ik ben U nog een uitslag schuldig. Santos won die zomerse dag in december. Ik heb de wedstrijd in een kroeg vol uitbundige paulistanos live kunnen bekijken. Een feestje op zich, ook al werd het uiteindelijk 2-3 in het hoofdstedelijke Morumbi-stadion, nadat Santos de heenwedstrijd een week eerder reeds met 2-0 had gewonnen .

Ivete Sangalo en Juan Luis Guerra - Não Tenho Lágrimas

De diva van de hedendaagse Braziliaanse muziekscene? Wie weet, maar Ivete Sangalo (1972, Bahia) is nu al goed voor de verkoop van zo'n 12 miljoen albums wereldwijd. Ze heeft tot nu toe reeds 14 nominaties voor de Latin Grammy Award in de wacht weten te slepen, waarvan ze in 2005 de Grammy voor het beste Braziliaanse album van dat jaar wist te verzilveren.

Cachoeira Gate

Lula Marques | Folhapress

De Braziliaanse politiek is in de ban van Carlos Cachoeira. Deze zakenman uit de deelstaat Goiás, die zich onrechtmatig verrijkt met het uitbaten van illegale kansspelen, werd eerder dit jaar door de federale politie na een grootschalig onderzoek (met de veelzeggende naam Operatie Monte Carlo) opgepakt en heeft nu blijkt in de loop der jaren innige contacten met politici aangeknoopt. Op basis van deze onthullingen werd eind maart senator en vooraanstaand oppositieleider Demóstenes Torres (DEM-Goiás) achtereenvolgens zijn fractievoorzitterschap en zijn partijlidmaatschap ontnomen. De man die zichzelf jarenlang profileerde als strijder tegen corruptie en vriendjespolitiek ging genadeloos zelf onderuit en moet nu ook voor zijn (partijloos) senatorschap vrezen. De ethische raad van de senaat is op initiatief van politiek links voornemens om hem ook die zetel te gaan ontnemen, maar weet zich geblokkeerd door een uitspraak van het federale hooggerechtshof eerder deze week. Dit hof bepaalde dat het politieonderzoek niet voor de tuchtraad toegankelijk is en slechts door een parlementaire onderzoekscommissie ingezien mag worden. Het ziet er dan ook naar uit dat voor het eerst in de regeerperiode van presidente Dilma een gemengd parlementair onderzoek door beide kamers van het Congres plaats zal gaan vinden. Deze wordt gesteund door alle partijen van links tot rechts, inclusief de oppositiepartijen PSDB, PPS en DEM. De CPMI (Comissão Parlementar Mista de Inquérito) zal zich vooral focussen op de banden van Cachoeira met parlementariërs. Grote vraag blijft echter of ook andere politici onder de loep genomen zullen worden omdat ook een tweetal vooraanstaande deelstaatgouverneurs met hem in verband worden gebracht. De discussie richt zich op dit moment dan ook op de vraag of de commissie alle illegale activiteiten van Cachoeira in beeld moet gaan brengen, dus inclusief de eventuele betrokkenheid van gouverneurs of dat er inderdaad alleen naar parlementariërs gekeken zal worden. 

Onderwijl in Porto Alegre

São Paulo en Rio de Janeiro zijn samen met Belo Horizonte de belangrijkste steden van Brazilië, maar juist in die steden lijken de burgemeestersverkiezingen van oktober dit jaar eigenlijk al gelopen te zijn. Naar het zich nu reeds laat aanzien stevenen José Serra/PSDB, Eduardo Paes/PMDB en Márcio Lacerda/PSB in de respectievelijke hoofdsteden al in de eerste ronde op de overwinning af.

Leonardo Prado | Agência Câmara

Electoraal leuk wordt het wel in Porto Alegre, de hoofdstad van de deelstaat Rio Grande do Sul. Daar weet de zittende burgemeester José Fortunati/PDT een geduchte tegenstander in de jeugdige Manuela D' Ávila. Deze voormalige studentenleider en met 24 jaar ooit het jongste gemeenteraadslid in Porto Alegre is nu reeds twee termijnen federaal afgevaardigde en heeft onder het electoraat een grote populariteit verworven. In de meest recente opiniepeilingen staat ze met 37% van de stemmen in winning position. Sallaint gegeven, ze is lid van de PCdoB/Partido Comunista do Brasil. Het is het dan ook uiterst pijnlijk voor de socialistische PT (een van de toonaangevende partijen in Rio Grande do Sul) en zittend gouverneur (PT-ikoon Tarso Genro) dat haar kandidaat Adão Villaverde met 3% van de stemmen op een schamele vierde plaats staat.

Chico Buarque, Cálice (Clip Ditadura)

Het was deze week 48 jaar geleden dat in Brazilië de strijdkrachten president João Goulart uit het zadel wipten en zichzelf in het centrum van de macht nestelden. Deze bloedige en repressieve militaire dictatuur duurde tot 1985, waarna het land een moedig proces van hernieuwde democratisering is aangegaan. Een historisch proces, dat nu in de fase terechtkomt dat ook in Brazilië de militaire machthebbers van weleer zich, net als in de buurlanden Argentinië en Uruguay, strafrechtelijk zullen moeten gaan verantwoorden voor de door hen begane schendingen van de rechten van de mens.

Stimuleringsmaatregelen Braziliaanse industrie

De regering-Dilma kondigde vandaag aan R$60 miljard reais uit te gaan trekken voor de stimulering van de Braziliaanse industrie. Deze heeft sterk te leiden onder de internationale concurrentie, met name door een zeer sterke munteenheid, de real. Hierdoor worden Braziliaanse producten te duur in vergelijking met de buitenlandse concurrenten. Deze situatie leidde de afgelopen maanden al tot hoog oplopende spanningen tussen Brazilië en de de EU/Verenigde Staten. De regering-Dilma beschuldigde deze staten ervan haar respectievelijke munteenheden bewust zwak te houden, waardoor de landen op de rand van een onderlingen monetaire oorlog zou balanceren.

Teneinde wisselkoers van de real te drukken  voorziet het stimuleringspakket dan ook in een grootschalige aankoop van Amerikaanse dollars door de Braziliaanse centrale bank en een verhoging van de belasting op financiële transacties met het buitenland. Daarnaast voorziet het plan in R$4 miljard lastenverlichting voor het bedrijfsleven, onder meer door de afschaffing van het werkgeversaandeel bij de pensioenopbouw van haar werknemers, terwijl exportbedrijven een aanzienlijke verlaging van bepaalde belastingen in het vooruitzicht worden gesteld. Andere maatregelen zijn o.a. gericht op de reductie van de financieringskosten voor de Braziliaanse export, de subsidiëring van de telecommunicatienetwerken, meer middelen voor het onderwijsprogramma "Een computer per leerling" en een doorstart van een programma gericht op de stimulering van de productie van semi-halfgeleiders. Voor al deze maatregelen zal de Braziliaanse ontwikkelingsbank BNDES R$20 miljard gaan vrijmaken. Diezelfde BNDES zal onder meer ook actiever kan deelnemen in industrieprojekten en haar medewerking verlenen aan de reducering van productiekosten van een aantal Braziliaanse industrieën.

Hoger beroep tegen vrijspraak Braziliaanse verkrachtszaak

Het federale Openbaar Ministerie gaat in hoger beroep tegen de uitspraak van het federale Hooggerechtshof op 27 maart van dit jaar waardoor een man uit São Paulo, beschuldigd van de verkrachting van drie minderjarige meisjes, vrijuit ging. Het OM kwam tot de beslissing nadat naast Amnesty International ook de federale minister voor de rechten van de mens, parlementariërs en de nationale raad van openbare aanklagers in het openbaar tegen de uitspraak ernstig bezwaar hadden aangetekend. Hierop verklaarde de voorzitter van het Hooggerechtshof dat een dergelijk hoger beroep en een daarop volgende herziening van de uitspraak tot de mogelijkheden behoort. De hele gang van zaken is het gevolg van het feit dat het federale hooggerechtshof zich bij haar uitspraak baseerde op oude wetgeving van voor 2009 (het jaar van het misdrijf), die in de beoordeling van seksueel misbruik van minderjarigen minder expliciet was dan de sinds dat jaar geldend recht op dit gebied. Hierdoor kon de man, omdat hij geen geweld zou hebben gebruikt, vooralsnog vrijuit gaan.

Amnesty International: Schokkende uitspraak Braziliaans Hooggerechtshof geeft groen licht aan verkrachters

De vrijspraak op basis van de vermeende status als "sekswerksters" van zijn slachtoffers door het Braziliaanse Hooggerechtshof van een man die ervan beschuldigd wordt drie twaalfjarige meisjes te hebben verkracht is een weerzinwekkende schending van de meest basale rechten van de mens en mag in het hedendaagse Brazilië niet plaatsvinden, zegt Amnesty International. De uitspraak bevestigde eerdere beslissingen van rechtbanken op deelstaatniveau in São Paulo, waar de originele aangifte was gedaan. De verdediging verklaarde dat de drie meisjes "sekswerksters" waren en de verkrachting daardoor hadden uitgelokt.
Onder het Braziliaanse Wetboek van Strafrecht van 2009 is seksuele omgang met een individu onder de 14 jaar onder alle omstandigheden strafbaar. "Verkrachting is nooit de schuld van het slachtoffer. Deze schokkende uitspraak geeft in de praktijk groen licht aan verkrachters en als het standhoudt zou het andere overlevenden van seksueel misbruik ervan kunnen weerhouden aangifte te doen", zegt Atila Roque, uitvoerend directeur van Amnesty International in Brazilië. "Het baart grote zorgen dat de bescherming in zaken zoals deze, zoals ze zijn voorzien in het Braziliaans recht, niet wordt geboden. Amnesty International verwelkomt het nieuws dat de regering heeft opgeroepen de zaak te herzien. De Braziliaanse justitie moet de volledige bescherming van slachtoffers van geweldsmisdrijven waarborgen en de daders justitieel ter verantwoording roepen. Verkrachting is onder alle omstandigheden een ernstige mensenrechtenschending."

Brazil: Outrageous Supreme Court ruling gives green light to rapists | Amnesty International

Ook ik was eens Braziliaan

Carlos Drummond de Andrade
(Vertaling: August Willemsen)


Ook ik was eens Braziliaan,
even bruin als jullie.
Speelde gitaar, reed in een Fordje
en leerde aan cafétafels
dat nationalisme een deugd is.
Maar er komt een uur dat de cafés sluiten
en alle deugden worden verloochend.

Ook ik was eens een dichter.
Hoefde maar een vrouw te zien
en dacht al aan de sterren
en andere hemelse substantieven.
Maar zij waren zo vele, de hemel zo groot,
mijn poëzie raakte ontregeld.

Ook ik had eens mijn ritme.
Ik deed van dit, ik zei van dat.
En mijn vrienden mochten me,
en mijn vrienden haatten me.
Ik, ironisch, gleed voort,
tevreden met mijn ritme.
Maar ten slotte verwarde ik alles.
Nu glijd ik niet meer, oh nee,
ben niet ironisch meer, oh nee,
heb ook geen ritme meer, oh nee.

Uit: Alguma poesia (1930)

Humor: Demóstenes Torres

- Ik ga mijn vrouw vertellen dat ik door buitenaardse wezens ontvoerd was.
- En, gaat ze dat geloven?
- Natuurlijk! Als zij geloofde dat die senator Demóstenes Torres een eerlijk mens was...

De aftrap voor Aécio als presidente?

George Gianni | PSDB

Als we de krant 'Estado de São Paulo' mogen geloven zijn de campagnes voor de presidentsverkiezingen van 2014 vanaf deze week zo goed als van start gegaan. Met de keuze van José Serra als PSDB-kandidaat voor het burgemeesterschap van de stad São Paulo (die hij hoogstwaarschijnlijk ook zal winnen) is de weg vrij voor de 'coming man' binnen de partij, senator Aécio Neves uit de deelstaat Minas Gerais.
Deze charmante en welbespraakte mineiro, kleinzoon van de in 1985 overleden en welhaast legendarische president-elect Tancredo Neves, geldt al een tijdje als een van de weinigen bij de tucanos (de bijnaam van de PSDB) die de politieke statuur heeft om Dilma Rousseff in 2014 van een tweede termijn als president van Brazilië af te houden. En het moet gezegd, Aécio windt er geen doekjes om en is een week na Serra's kandidatuur vol in de aanval gegaan. Hij reist kriskras door het land en hoopt de PT-coalitie daar te kunnen pakken waar Dilma c.s zich juist zo nadrukkelijk op voorstaan, de PAC's. Deze Programas de Aceleração do Crescimento zijn het kernstuk van het economisch beleid van de regeringen van Luiz Inácio Lula da Silva en diens opvolger Dilma Rousseff. Met deze progamma's wil de socialistische Partido dos Trabalhadores door middel van grootschalige bouwprojecten in Brazilië werkgelegenheid en economische vooruitgang scheppen. Maar in de uitwerking daarvan laat de overheid in de praktijk grote steken vallen. De oppositie verwijt de regering de uitwerking van de plannen slecht te begeleiden, waardoor bouwprojecten stil komen te liggen en zo veel publiek geld verloren zou gaan. En inderdaad valt er op verscheidene grote projecten wel degelijk veel aan te merken, wat ook binnen de regeringscoalitie links en rechts wordt toegegeven. Maar vanwege het sallainte detail dat Dilma tijdens de tweede termijn van Lula minister van de Casa Civil (kabinetschef) was en in die hoedanigheid dé centrale figuur bij het initiëren van de PAC's, ligt daar de zwakke plek van de PT. In de campagne van 2009 werd zij door de socialisten in de etalage gezet als de vrouw waaraan Brazilië al die mooie plannen te danken had en wat haar naam onlosmakelijk verbonden heeft met het vallen of staan van de economische groeiprogramma's.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat deze dagen in Brasília vanuit de PT geen enkele reactie op de kritiek van Aécio te horen is. Doelbewust, want de petista's willen Aécio's bekendheid bij het electoraat met alle middelen afremmen. Elke reactie op hem betekent meer media-aandacht, wat de PSDB electoraal alleen maar in de kaart kan spelen.
Laat, nu de contouren met de dag duidelijker worden, de campagne maar van start gaan! Ik kijk likkebarend uit naar een spannende strijd tussen Aécio en Dilma in 2014.

Lula beter verklaard en terug in de ring

Luiz Inácio Lula da Silva is officieel genezen verklaard en dus weer beschikbaar voor het politieke werk. Nadat in oktober vorig jaar bij hem slokdarmkanker werd geconstateerd trok Lula zich terug in zijn eigen woning in São Bernardo do Campo/São Paulo om van de chemotherapieën bij te kunnen komen en waarschijnlijk knarsentanded toe te moeten zien hoe Fernando Haddad, zijn kandidaat voor het burgemeesterschap van São Paulo in oktober, in de peilingen steevast op de 3% blijft steken. Het ligt niet in de aard van Lula om vanuit de zijlijn de gang van zaken toe te moeten zien. De oud-vakbondsleider is de man van de barricade, van de politieke actie op straat. Het was dan ook niet vreemd dat hij afgelopen weekeinde tijdens een interview met de Folha de São Paulo aangaf gedurende zijn ziekte niet zozeer bang te zijn geweest voor de dood alswel voor het duurzaam verlies van zijn stem.
Niet dat Lula al die tijd politiek stil heeft gezeten. Het was een af en aan van Braziliaanse politieke kopstukken aan zijn wisselend verblijf tussen zijn eigen woning en het Hospital Sírio-Libanês in São Paulo, wat naast mooie foto-opportunities met de nog steeds immens populaire oud-president natuurlijk ook tot strategische gesprekken moet hebben geleid. Lula houdt van een praatje, maar voor een man met zijn machtspositie dan wel een met inhoud. Het is dan ook spannend om de komende maanden Lula in de gaten te houden. Hij gaf in het vraaggesprek met de krant aan het tijdens de verschillende PT-campagnes dit jaar rustig aan te zullen gaan doen, maar hoe hou je een geboren politieke straatvechter in toom?
Lula is terug in de arena en zal met zijn lispelend en enigzins brommend stemgeluid er alles aan doen om zijn erfenis en nog altijd aanwezige politieke dromen gestalte te doen geven. Het zou mij niets verbazen als Fernando Haddad binnen de kortste keren in de peilingen weer op een voor de PT in São Paulo vertrouwde 30% zal staan en het als vanouds in oktober weer tussen de socialisten en de PSDB zal gaan. José Serra tegen Haddad en daarmee eigenlijk ook weer een beetje Serra tegen Lula.

Ter nagedachtenis van hen die stierven in de strijd tegen de militaire dictatuur (1964-1985)

Moraalridder valt van paard

Vooraanstaand senator in wel heel zwaar weer. Demóstenes Torres, senator van de conservatieve DEM voor de deelstaat Goiás, had zich de laatste jaren, na een glanzende carrière in Goiânia, op federaal niveau weten te ontwikkelen tot fractieleider van de DEM in de senaat en in die hoedanigheid tot een van de meest vooraanstaande opponenten van de regeringen van de presidenten Lula en Dilma. Hierbij etaleerde hij zich steevast als een groot tegenstander van corruptie en normverval. Maar juist hij blijkt een wel erg grote klodder boter op zijn hoofd te hebben. Onderzoek van de federale politie heeft uitgewezen dat Torres zeer intieme vriendschappelijke banden onderhoud met de eveneens uit Goiás afkomstige Carlinhos Cachoeira. Deze laatst genoemde staat aan het hoofd van veel illegale kansspelen zoals de jogo de bicho en de in Brazilië bij wet verboden fruitautomaten. Deze handel heeft Cachoeira geen windeieren gelegd en hij is daardoor in het land zo'n beetje de verpersoonlijking van moreel verval en schaamteloos opportunisme geworden. Torres moest direct nadat het weekblad Veja met dit nieuws naar buiten kwam het veld ruimen als fractievoorzitter, terwijl de DEM met het oog op de aanstaande gemeenteverkiezingen zijn partijlidmaatschap op dreigt te gaan zeggen. Daarnaast is de linkse oppositie in de senaat de eerste stappen naar parlementaire impeachment aan het voorbereiden. Het verhaal dreigt trouwens nog een venijnig staartje te gaan krijgen. Via telefoontaps van de federale politie worden ook de namen van de zittende gouverneurs van Goiás (Marconi Perillo/PSDB) en het Federaal District (Agnelo Queiroz/PT) zij het vooralsnog indirect met Carlinhos Cachoeira in verband gebracht. Wordt vervolgd.