De Brazilianen beleven historische dagen. Na tien jaar parlementaire beraadslagingen is de afgelopen week in het federale Huis van Afgevaardigden het Estatuto da Igualdade Racial aangenomen, een statuut waarin voor het eerst in de geschiedenis officieel wordt erkend dat er in Brazilie zoiets als rassendiscriminatie bestaat. De goedkeuring door de Senaat, later dit jaar, heet een formaliteit te zijn. De geesten zijn er rijp voor.
Hiermee komt er formeel een einde aan een mythe, die in de jaren '30 van de vorige eeuw gestalte kreeg door het werk van de socioloog Gilberto Freyre uit Pernambuco. Hij ontvouwde in zijn meesterwerk Casa Grande & Senzala (Grote Huis en Slavenhut) het idee van Brazilie als een raciale democratie, waarin de Braziliaanse samenleving haar unieke oorsprong zou vinden in het historisch harmonieus samengaan van de verschillende ethnische groeperingen. Dientengevolge bestond er in zijn visie dan ook geen rassenongelijkheid. Een stellingname die nadien door de blanke elite van het land gretig werd overgenomen en van overheidswege, met name tijdens de militaire periode van 1964 tot 1985, decennialang werd gepropageerd. In Brazilie bestonden geen racisme en raciale vooroordelen, zo luidde de boodschap.
In werkelijkheid is Brazilie een van de meest racistische landen ter wereld. Okee, er waren dan wel geen rassenwetten, maar in het alledaagse leven heeft de zwarte bevolking (na Nigeria het land met de grootste Afrikaanse bevolking) het zwaar voor haar kiezen gekregen. Beperkte toegang tot de arbeidsmarkt, de media en het hoger onderwijs. Een hoog aandeel van met name zwarte jongeren in de moordcijfers van de grote steden, inclusief het aantal doden door excessief politiegeweld. Discriminatie op de woningmarkt en binnen de gezondheidszorg.
De emancipatiestrijd van de zwarte bevolking in Brazilie is indrukwekkend te noemen en vindt haar voorlopige bekroning in de aanname van het nieuwe statuut. Het is tekenend dat alleen al de officiele erkenning van racisme zo lang op zich heeft laten wachten.
Het statuut kent zo haar tekortkomingen, met name op het gebied van positieve discriminatie binnen onderwijs/media en de positie van de quilombo's (gemeenschappen van in de slaventijd weggelopen zwarte arbeiders), maar het begin is er. De blanke Braziliaanse bovenlaag heeft voor het eerst de ogen niet gesloten voor een duister aspect van haar snel veranderende maatschappij.
