Mitsen en maren van een volksraadpleging

Het TSE/Tribunal Superior Eleitoral is het hoogste kiesgerechtshof van Brazilië. Het is het federale gerechtshof dat de spelregels voor alle verkiezingen bepaald en er in de praktijk als een terriër op toeziet dat alle politieke partijen zich aan de afspraken voor eerlijke campagnes en dito stembusgang houden. In die hoedanigheid is dit hof dan ook de eerste aangewezene om te kunnen bepalen of een bepaalde volksraadpleging tot de mogelijkheden behoort en zo ja, aan welke voorwaarden deze dan zou moeten voldoen.

"Met deze machine kan je jouw bestemming kiezen"

In Brazilië bestaat sinds 1988 de mogelijkheid om een volksraadpleging uit te schrijven. In artikel 14 van de Federale Grondwet wordt daar expliciet de mogelijkheid toe geboden. Burgers kunnen dan wel niet zelf veranderingen in de grondwet initiëren, maar als het Congres (Huis van Afgevaardigden en Senaat) daartoe besluit zijn amendementen op diezelfde grondwet in principe mogelijk. De president kan het op (in dit geval) haar beurt niet zelf uitroepen. Presidente Dilma Rousseff kan alleen het Congres een verzoek daartoe voorleggen. Dat heeft zij vooralsnog niet formeel gedaan. Haar voorstel om een volksraadpleging met betrekking tot alleen politieke hervormingen is daarvoor zowel juridisch als politiek te omstreden en met een advies van de TSE denkt zij sterker te kunnen staan om het te kunnen bewerkstelligen. Dit heeft al tot juridische haarkloverij geleid, want volgens veel juristen, waaronder bepaalde leden van het federale hooggerechtshof, gaat Dilma met een presidentieel verzoek aan het TSE tot een onderzoek buiten haar boekje. Zij wijzen erop dat ook een dergelijk verzoek alleen door het Congres kan worden gedaan.
Vandaag bepaalde het TSE desalniettemin dat, na uitgebreid onderzoek door een technisch team van het hof, een volksraadpleging nog dit jaar tot de mogelijkheden behoort. Dat zou directe gevolgen kunnen hebben voor de stembusgang naar een nieuwe president, een nieuw Congres, nieuwe deelstaatgouverneurs en -parlementen in het najaar van 2014. De door Dilma voorgestelde hervormingen van het kiesrecht behelzen de manier van financiering van de verkiezingscampagnes en de wijze waarop er gestemd mag worden.
Zo zal er aan de stemgerechtigde Brazilianen worden voorgelegd of de stemmen proportioneel of via een absolute meerderheid moeten worden uitgebracht. Op dit moment geldt in Brazilië het laatste model. De winnaar in een kiesdistrict (reduto) gaat voor alle kiesgerechtigden van dat district naar een parlement op federaal of deelstaatniveau. Dit is in de praktijk een voordeel voor conservatieve politici. De Partido dos Trabalhadores/PT van presidente Dilma is op dit moment de enige politieke partij in Brazilië die een meer gestructureerde partijorganisatie kent zoals wij die in Europa gewend zijn. Met haar pleidooi om daarnaast via een gesloten partijlijst tot kandidaatstelling te komen, waarbij de partij bepaald wie waar op de kieslijst komt te staan, heeft deze partij het meeste te winnen bij een proportioneel systeem. Op dit moment geldt in het land een open kieslijst, waarbij een ieder er voor een bepaalde partij met de verkiezing direct aan de haal kan gaan. In de praktijk is dit nadelig voor de PT.
Daarnaast zal aan de kiezer worden voorgelegd of de campagnes direct door private personen of bedrijven kunnen worden bekostigd of dat de financiering proportioneel via een centraal orgaan zal gaan verlopen. Ook het huidige systeem waarbij personen en bedrijven stortingen in de verkiezingskassen van de politieke partijen kunnen doen is in het voordeel van meer conservatieve kandidaten. De PT denkt veel te kunnen winnen bij een centrale distributie van schenkingen.
De bal ligt nu bij het Congres, maar de oppositiepartijen PSDB, PPS, DEM en ook de linkse PSOL  hun huid duur zullen verkopen. Zij zien de wens van Dilma tot een volksraadpleging, misschien niet ten onrechte, als een greep naar een meer permanente macht van de socialisten.