Brazilië, missieland?

Brazilië maakt zich op voor het bezoek van paus Franciscus. Alle veiligheidsmaatregelen zijn uit de kast getrokken om de eerste buitenlandse reis van de nieuwe kerkvader tot een succes te maken. Niet dat de paus zich veel zorgen zou hoeven te maken om zijn veiligheid. Hij is geliefd wegens zijn eenvoud en bewezen sociale betrokkenheid. En ook het feit dat hij als Argentijn als eerste Latijns-Amerikaan de Heilige Stoel bekleedt vervult menig Braziliaan van trots. Ook van de demonstranten, die de afgelopen maand door de straten van de Braziliaanse steden trokken, heeft hij weinig te vrezen, al stelt gouverneur Sérgio Cabral Filho van de deelstaat Rio de Janeiro veel in het p.r.-werk om ons ander te doen geloven. Vooral de openlijke steun van het Braziliaanse episcopaat voor de grieven van de demonstranten voor o.a. beter onderwijs, betere medische zorg en minder corruptie geeft de paus veel krediet en veel van de studenten die nu gaan deelnemen aan de Wereld Jongerendagen maakten de afgelopen week ook deel uit van de groep mensen die in grote getale de straat op ging.

Ook religieus gezien is Brazilië geen land van extremisten die een bedreiging voor de paus zouden kunnen inhouden. Brazilië is nog altijd het grootste rooms-katholieke land ter wereld. Volgens een census van 2010 zou 65% van de Brazilianen nog praktiserend katholiek zijn. Er zijn natuurlijk regionale verschillen met elk zijn eigenaardigheden. Zo is het noordoosten van Brazilië het meest rooms-katholiek (72%), maar kent deze regio een enorm tekort aan priesters. In sommige deelstaten is er volgens het CNBB, de Braziliaanse Bisschoppenconferentie, zelfs sprake van dat dorpen diep in het binnenland slechts een- à tweemaal per jaar een mis in hun eigen parochiekerk kunnen bijwonen. Dat terwijl er nationaal een toename van het aantal priesters is. Tussen 1975 en nu nam het aantal toe van 13.000 naar 22.000 en na 1980 vooral door een enorme toename van Braziliaanse paters. (Voor die tijd maakten buitenlandse missiepaters de helft van de bemanning uit.) Maar deze nieuwe priesters vestigen zich vooral in het zuiden en zuidoosten van het land, volgens wetenschappers omdat daar de kerkelijke infrastructuur optimaal is, waardoor het voor de novieten prettiger werken is. Maar met name het zuidoosten is het minst katholiek. Zo bekent in de deelstaat Rio de Janeiro slecht 45% zich vandaag de dag tot de kerk. Het is dan ook maar de vraag of de paus wel een bezoek aan de stad zou hebben gebracht als de komende week daar niet de Wereld Jongerendagen zouden plaatsvinden, waardoor naar verwachting twee miljoen rooms-katholieke jongeren uit de hele wereld de stad zullen kleuren in het geel en wit van de Vaticaanse vlag. De stad Rio de Janeiro kent naast de mengelmoes van evangelische kerken, atheïsten, umbanda en candomblé-aanhangers, een joodse gemeenschap en een enorme diversiteit aan spirituele bewegingen nog maar 51% van de bewoners die zich katholiek noemen.

De grootste bedreiging voor de kerk is sinds jaar en dag de stormachtige opkomst van protestants-evangelische kerken met klinkende namen als Igreja Universal do Reino de Deus, Igreja Internacional da Graça de Deus of Renascer em Cristo. Opvallend is dat deze zich vooralsnog in de periferie van de steden manifesteren, maar zich als een inktvlek via de arme wijken de stad binnendringen. Deze grote, meestel pinkstergemeenschappen zijn in voorsteden als Guarulhos (São Paulo) en Duque de Caxias/Nova Iguaçu (Rio de Janeiro) te vinden. Veel mensen zien zich geroepen door de belofte van instant rijkdom en gezondheid door het gebed van en financiële giften voor deze kerken, waar de rooms-katholieke kerk het in het verleden voor hen lijkt te hebben afgedaan. De rooms-katholieke kerk is zich hiervan bewust en hoopt door de nadruk op een meer extase en soberheid als kerk de gelovigen weer voor zich terug te winnen.

Waarschijnlijk is dat dan ook een overweging geweest om naast het traditionele bezoek aan de stad Aparecida in de deelstaat São Paulo, het rooms-katholieke bedevaartsplaats bij uitstek, Rio de Janeiro aan te doen. Deze paus is een representant van de huidige trend binnen de muren van het Vaticaan die er een is van missie en het terugwinnen van oud-volgelingen. Dat zou zou tot de eigenaardige conclusie kunnen leiden dat Rome met dit bezoek mede inzet op de hermissionering van het reeds grootste rooms-katholieke land ter wereld. De beelden van twee miljoen jongerne die in adoratie voor de paus door de straten van Rio zullen trekken zijn natuurlijk een ideaal p.r.-middel om de kerk weer te kunnen verkopen.