Dilma's recept voor betere tijden?

De Partido dos Trabalhadores/PT, de partij van presidente Dilma Rousseff, gaat in de tegenaanval. Teneinde het tij te keren en na twee weken van openlijk volksprotest kwam de presidente vandaag, na een ontmoeting met deelstaatgouverneurs en burgemeesters in Brasília, met een vijftal voorstellen om aan de belangrijkste wensen van de manifestaties te kunnen voldoen. Dat dat met veel mooie worden gepaard gaat mag in Brazilië haast voor zichzelf spreken: "Het is nu aan ons allen om aan deze nieuwe en doorslaggevende dimensie van de volkswil te voldoen." (Cabe a todos nós cumprir esta nova e decisiva dimensão da vontade popular.), maar of het afdoende is om de grootste problemen van het land structureel aan te kunnen pakken, daar heb ik mijn grote twijfels bij.

Wat stelt Dilma voor? Het betreft vijf nationale initiatieven op het gebied van onderwijs, gezondheidszorg, fiscale verantwoordelijkheid, mobiliteit in de steden en bovenal een grondige hervorming van het politieke systeem.

Op het gebied van het openbaar onderwijs gaat het om de reeds geplande exclusieve besteding aan het onderwijs van 100% van de royalties van de aardolieopbrengsten en 50% van de opbrengsten uit het nog te winnen aardolie en -gasreserves in de diepste lagen van de bodem voor de kust van Rio de Janeiro en Espírito Santo (de pré-salreserves). Deze plannen staan al drie jaren op het lijstje van politieke beleidsvoornemens, maar keer op keer weten bepaalde leden van het Congres dit te vertragen, teneinde er een besluit uit te laten rollen waarin wordt bepaald dat het geld ook aan andere (voor bepaalde parlementariërs meer lucratieve) politieke projecten gespendeerd kan worden. Vooral een aantal politici gelieerd aan de wapenindustrie en aan defensie maken zich daar de laatste maanden sterk voor. Het lijkt erop dat Dilma het wil wagen om van de politieke stemming onder de bevolking gebruik te kunnen maken om in dit dossier een doorbraak te forceren.

Met investeringen in de gezondheidszorg (de bouw van ziekenhuizen, EHBO- en gezondheidsposten) hoopt ze de zorgcapaciteit te kunnen vergroten. Door het voor artsen met een buitenlands paspoort eenvoudiger te maken om in Brazilië te gaan werken wil ze de vacatures gaan vervullen in "gebieden waar meer vraag dan antwoord zijn". Dat het daarbij om posten in de periferie gaat, daar waar Brazilianen zelf zich wel twee keer bedenken om er heen te gaan, zegt ze er ternauwernood nog bij. Het lijkt mij een flinke klus om buitenlandse artsen te vinden die in niet ongevaarlijke gemeenschappen rond de grote steden of diep in de binnenlanden van het Amazone-gebied willen gaan werken. Op rekent Dilma te zeer op een genereus aanbod van de regering-Raúl Castro om Cubaanse artsen te sturen?

Dilma neemt ook het politieke momentum te baat om bepaalde gouverneurs en burgemeesters er op te wijzen om in tijden van toenemende inflatie en economische instabiliteit toch vooral geen onbesuisde uitgaven te gaan doen. Er waren de laatste maanden in bepaalde regeringskringen steeds meer geluiden te horen om de touwtjes van de Lei de Responsabilidade Fiscal, een van de peilers onder het beleid van oud-president Fernando Henrique Cardoso om in de jaren '90 van de vorige eeuw de historisch hoge inflatiecijfers van die jaren definitief aan banden te leggen, te laten vieren om zo geld vrij te maken voor leuke dingen in de eigen kiesdistricten. Dilma en haar minister van Financïen Guido Mantega zijn daar radicaal tegen omdat het loslaten van de norm de deur wagenwijd open zou zetten naar een grotere inflatie dan dat de bevolking en het bedrijfsleven aankan en dat zou volgend jaar het definitieve einde kunnen betekenen van 10 jaar federaal bestuur onder leiding van de PT.

Voor de oplossing van de problemen van het openbaar vervoer in de grote steden (slechte kwaliteit tegen hoge prijskaartjes) ziet Dilma de heil in de aanleg van metrolijnen, het laten rijden van meer snelbussen en de creatie van speciale busbanen. Er zal ook een Nationale Openbaar Vervoers Adviesraad in het leven geroepen worden en de belasting op dieselolie zal worden verlaagd. Hierdoor zouden autobussen goedkoper kunnen gaan rijden en de prijskaartjes structureel omlaag kunnen gaan.

Maar het grootse voorstel van de regering-Dilma is het uitschrijven van een volksraadpleging over het organiseren van een Grondwetgevende Vergadering van het Congres met als enig doel een grondige hervorming van het politieke systeem, waarbij er meer aandacht komt voor de verbreding van de directe volksinvloed op het beleid. Het heeft even geduurd maar nu ziet ook Dilma de tijd rijp om daar waar andere socialistische presidenten in landen als Venezuela, Ecuador en Bolivia haar reeds voorgingen nu ook in Brazilië naar bredere vormen van directe democratie te gaan streven. Een nobel doel, maar de linkse ervaringen in de genoemde landen op het continent zijn tevens Dilma's achilleshiel. Het is nog maar de vraag of de bevolking van Brazilië een dergelijk initiatief zal steunen. De rechtse oppositie, tot nu toe volhardend in een conservatief, want lucratief standpunt met betrekking tot staatshervormingen, hoeft alleen maar naar de ervaringen in Latijns-Amerika te wijzen om door middel van de massamedia en verkiezingsretoriek de bevolking angst voor dergelijke socialistische experimenten aan te praten. Veel demonstranten gaven de laatste weken bij onderzoeken van opiniebureau's aandat zij a-politiek de straat op zijn gegaan en in bepaalde steden mededemonstranten met vlaggen van de socialistische partijen (PT, PSOL en de PSTU) naar het leven hebben gestaan. Men moet ook niet vergeten dat Brazilianen overwegend conservatief in hun politieke opvattingen en stemgedrag zijn. Men stemt in Brazilië veeleer op politici dan op partijen en dan vooral op hen die directe betere financiële omstandigheden in het vooruitzicht kunnen stellen. Het is dan ook maar de vraag of Dilma een dergelijke volksraadpleging überhaupt zal overleven.

En dan de bestrijding van de corruptie, een van de hoofdredenen waarom mensen naar eigen zeggen massaal de straat op zijn gegaan. Dilma komt daarbij niet veel verder dan de strafmaat voor actieve corruptie op de schroeven naar de hoogste regionen van het Braziliaanse strafrechtsysteem. Of dat afdoende zal zijn om de corruptie voor eens en altijd uit te kunnen bannen waag ik zeer te betwijfelen. Het gaat in de kern niet om de hoogte van de straffen. Het klinkt stoer naar de bevolking toe, maar als het Dilma echt menens zou zijn om de corruptie in het land maar enigszins aan te kunnen pakken dan zou zij zich meer moeten gaan inzetten op de bestrijding van de straffeloosheid in Brazilië. Want zolang malafide politici en ondernemers ondanks uitspraken van de rechter nog immer in alle vrijheid van het leven kunnen genieten dan zal de onvrede van de bevolking er alleen maar groter op worden.

Al met al staan de sterren voor Dilma gunstig om met de huidige manifeste onvrede onder haar arm in een aantal politieke dossiers doorbraken te kunnen forceren. Maar of dat afdoende zal zijn om die maatschappelijke onvrede er onder te krijgen en zo volgend jaar nog steeds de verkiezingen met meer dan 50% van de stemmen te winnen zal de geschiedenis nog maar moeten uitwijzen.