Brother Sam - 49 jaar na dato

1 april 1964. De Braziliaanse strijdkrachten nemen de macht over nadat zij de democratisch gekozen burgerregering van president João Goulart uit het zadel hebben gewipt. Gisteren was dat precies 49 jaar geleden en de sporen van eenentwintig jaar militaire dictatuur zijn tot op de dag van vandaag aanwezig. Overal in Brazilië gingen gisteren mensen de straat op om alsnog duidelijkheid te kunnen krijgen over het lot van nog steeds vermiste geliefden uit die tijd. En om de daders van de (militaire) staatsterreur van die jaren voor de rechter ter verantwoording te roepen wegens grootschalige schendingen van de rechten van de mens.
Maar er is ook kritiek te horen en dan met name over de werkwijze en de vermeende traagheid waarmee de nationale waarheidscommissie het afgelopen jaar haar werkzaamheden heeft verricht. De nabestaanden hebben begrijpelijke haast nu er eindelijk na al die jaren duidelijkheid kan worden geschapen over wat er in die jaren nou allemaal precies gebeurd is. Zij weten zich gesteund door presidente Dilma Rousseff zelf. Zij was in de jaren '60 zelf ook het slachtoffer van detentie en marteling door de militairen en pleit nu openlijk voor meer progressie in het onderzoek en het betrekken van de emotionele verhalen van de slachtoffers en nabestaanden bij de waarheidsvinding, teneinde een nationale katharsis onder de bevolking te voltrekken en het land op die therapeutische manier in het reine te laten komen met haar eigen verleden.
Maar ook aan een ander front komt er steeds meer historische duidelijkheid over de militaire dictatuur (1964-1985) en wel over de rol die de Verenigde Staten hebben gespeeld bij het omverwerpen van president Goulart in 1964 door de Braziliaanse strijdkrachten. Juist deze week kwam een nu reeds spraakmakende documentaire in de Braziliaanse cinema's en filmhuizen in roulatie die juist die Amerikaanse betrokkenheid bij de staatsgreep letterlijk in beeld brengt.

De film van de Braziliaanse filmmaker Camilo Tavares toont d.m.v. geheime documenten en originele geluidsopnames uit de jaren 1962-1964 de actieve betrokkenheid van de CIA en het Witte Huis (onder de presidenten John F. Kennedy en Lyndon Johnson) aan bij de val van Goulart en de machtsovername door een regering met maarschalk Humberto Castelo Branco als de eerste militaire president. Met name de Amerikaanse ambassadeur Lincoln Gordon en diens militair attaché Vernon Walters speelden daarbij een centrale rol. Daarnaast toont de film beelden van een oprukkende Amerikaanse vloot van vliegdekschepen en torpedoboten richting de territoriale wateren van Brazilië. Dit voor het geval de 'vreedzame' afzetting van president Goulart niet vlekkeloos zou verlopen. De vlooteenheden werden na de machtsovername voortijdig vanuit de Caraïbische Zee naar huis teruggeroepen en aan de operatie met de codenaam 'Brother Sam' kwam een definitief einde. Nu alleen nog te zien in Brazilië, maar hopelijk ook snel in Europa.