Quem matou Max

Vanavond zit half Brazilië aan de buis gekluisterd. Niet voor een finalewedstrijd van de Seleção, het nationale Braziliaanse voetbalelftal, maar voor de ontknoping van de zeer populaire telenovela "Avenida Brasil". Deze sitcom werd dit jaar vanaf maart dagelijks uitgezonden op Rede Globo en wist al snel een grote schare trouwe volgers te verwerven. De serie was zo populair dat ook andere media dagelijks verslag van de verwikkelingen deden.

Het script werd geschreven door João Emanuel Carneiro, die alle verhaallijnen zo wist te verknopen dat op de allerlaatste dag zo'n beetje iedereen in aanmerking komt voor de moord op de vileine slechterik Max. Drie woorden branden in Brazilië dan ook al een week op ieders lippen: "Quem matou Max?" ("Wie vermoordde Max?") Volgens de laatste berichten uit São Paulo en Rio de Janeiro spelen daar veel café's en uitgaansgelegenheden op in door speciale televisieavonden te organiseren. 

Nog een aflevering en dan behoren ook Carminha, Tufão, Jorginho, Nina, Max, Cadinho, Darkson, Leleco, Monalisa, Santiago, Lucinda en Suelen tot het Braziliaanse televisieverleden. Ook ik ga ze stiekem een beetje missen.

Marilene

Iedereen heeft in zijn vakgebied zo zijn persoonlijke helden. Mensen die inspireren en het vuur geven om door te gaan in een strijd die bijkans onmogelijk lijkt te zijn om te kunnen volbrengen. Mijn Braziliaanse helden zijn legio. In mijn ogen zijn alle mensenrechtenactivisten die met de voeten in de modder staan helden van de zuiverste soort. Maar er zijn er altijd een aantal die er persoonlijk bovenuit uitsteken. Om de eenvoudige reden dat ik de afgelopen jaren met hen persoonlijk heb mogen samenwerken denk ik in mijn geval aan een Marcelo Freixo in Rio de Janeiro, een Valdênia Paulino in São Paulo/João Pessoa en een Frei Henri Burin des Roziers in Pará. En natuurlijk aan Marilene Lima de Souza in Rio.

Het was de allereerste zaak die ik in 1998 bij Amnesty International in handen kreeg. Het taakdossier van Magé of beter bekend als de strijd van de Moeders van Acari (Mães de Acari). Het was wederom een treurige zaak waarbij een elftal jongeren uit de wijk Acari in Rio de Janeiro op 26 juli 1990 tijdens een weekeinde op een boerderij in Magé "verdwenen" en waarvan de stoffelijke overschotten tot op de dag van vandaag nooit zijn teruggevonden. Er zijn veel sterke aanwijzigingen dat leden van de militaire politie erbij betrokken zijn geweest. Zij hadden losgeld in de vorm van juwelen en geld geëist.
Geïnspireerd door de Argentijnse Moeders van de Plaza de Mayo verzamelden de moeders van de jongeren zich in de jaren nadien elke maandagmorgen in Cinelândia, hartje Rio de Janeiro om met foto's in de hand aandacht voor de zaak te laten houden. De 'Moeders van Acari' was geboren en hun strijd gaat tot op de dag van vandaag door. De vrouwen werden voortdurend bedreigd en in 1993 werd een van hen (Edméia da Silva Euzebio), waarschijnlijk uit wraak, in koele bloeden vermoord.
De groep werd geleid door een aantal sterke vrouwen waarvan Marilene Lima de Souza (1952) er een van was. Zij verloor op die beruchte dag haar achttien-jarige dochter Rosana. Jarenlang heeft zij haar leven gewaagd om de waarheid boven water te kunnen krijgen. De zaak van Magé verjaarde op 25 juni 2010, maar de gedetailleerde verklaringen van een getuige die in het politiearchief zouden zijn opegslagen heeft het Openbaar Ministerie van de deelstaat Rio de Janeiro ertoe bewogen de zaak te laten heropenen.
Maar Marilene, waarvoor Amnesty International plannen had om haar in het voorjaar van 2013 naar Europa over te halen om de zaak internationaal wederom in de schijnwerpers te kunnen zetten, zal echter nooit te weten gekomen waar haar dochter haar laatste rustplaats heeft gevonden. Marilene overleed gisteren op zestigjarige leeftijd in een ziekenhuis aan de gevolgen van een hersentumor.

Ondertussen in ... Paulínia

Brazilië kent drie grote nationale filmfestivals, waar films van eigen makelij worden vertoond en die in de prijzen kunnen vallen. Deze evenementen zijn om publicitaire redenen belangrijk voor zowel de stad zelf als voor de filmwereld. In deze blog wil ik een uitstapje maken naar een van die steden, Paulínia in de deelstaat São Paulo. Sinds 2008 kent deze economisch bloeiende provinciestad een filmfestival en mag zich meten met die van Brasília (DF) en die van Gramado (Rio Grande do Sul), waar sinds 1973 het grootste Braziliaanse filmfestival wordt gehouden.
Paulínia, een buurgemeente van het 'Nederlandse' stadje Holambra in het binnenland van São Paulo, is in zoverre al bijzonder te noemen dat het pas sinds heel recent een heuse bioscoop heeft, maar toch al vier jaar een vermaard filmfestival binnen haar poorten weet. Sterker nog, de gemeente heeft een viertal filmstudios en een filmopleiding op poten weten te zetten, waarmee het zich wil ontwikkelen tot het "Braziliaanse Hollywood". Letterlijk. Het in 2008 geopende Theatro Municipal de Paulínia (kosten 21 miljoen euro) is een kopie van het Kodak Theatre in Los Angeles, het complex waar jaarlijks de Oscars worden uitgereikt.

 Rogerio Resende

De man die achter dit plan zit om de gemeente op de wereldkaart te zetten heet Edson Moura. Deze 62-jarige ondernemer, afkomstig uit de provincie van de deelstaat Bahia, is al drie termijnen voor de PMDB burgemeester van de stad geweest en vooral tijdens zijn laatste termijn heeft hij zijn eeuwige roem willen vergaren met de planning en uitvoering van een aantal megalomane bouwprojecten. Want naast zijn cinematografische plannen liet hij bij het busstation (rodoviária) een enorm winkelcentrum bouwen met, jawel een moderne bioscoop. Daarnaast verrees er in de stad het grootste overdekte sambodromo (stadion waar het jaarlijkse carnavalsdefilé wordt gehouden) van Brazilië en een megalomaan plan om een futuristisch cultureel centrum in de vorm van een knalblauwe Maya-tempel van de grond te tillen.
Maar ere wie ere toekomt, dat filmfestival is er gekomen en veel bekende mensen uit de Braziliaanse filmwereld wisten in die korte tijd hun weg naar Paulínia te vinden. Zo was het in Paulínia dat films als 'Tropa de Elite 2' van José Padilha, 'Chico Xavier ' van Daniel Filho en 'O Palhaço' van Selton Mello, de Braziliaanse inzending voor de Oscar dit jaar, hun doorbraak naar het grote publiek vonden.
Dat al die bouwactiviteiten en festivals ten koste is gegaan van de broodnodige investeringen in de stad werd tijdens de afgelopen verkiezingscampagne weer eens pijnlijk duidelijk. Paulínia is door enorme investeringen van onder meer Petrobras, Shell en ExxonMobil in de loop der decennia uitgegroeid tot het grootste petrochemische complex van heel Latijns-Amerika en kent daardoor een grote toeloop van migranten uit de armere delen van het land. De financiering van het onderhoud en de uitbreiding van het onderwijs, de infrastructuur en de gezondheidszorg is bij lange na niet toereikend geweest om die groei op te kunnen vangen. Tientallen miljoenen reais zijn immers aan de plannen van Edson gespendeerd.
Na zijn derde termijn als burgemeester mocht Edson in 2008 reglementair niet aan de verkiezingen deelnemen maar wist wel zijn stroman José Pavan Júnior (PSB) het ambt te laten bekleden. Maar ja, die kreeg de smaak te pakken en wenste dit jaar een herverkiezing tegen ... Edson. En zo kon het gebeuren dat het filmfestival in april geen doorgang vond. Die 1,2 miljoen euro kon wat Pavan betrof beter besteed worden aan investeringen in onderwijs en gezondheidszorg. Iets wat hijzelf in de eerste drie jaar van zijn periode ook had nagelaten te doen, maar waar hij nu toch hele grote electorale kansen voor zichzelf zag liggen.

Maar Edson is populair en zou de verkiezingen zelf hebben gewonnen als hem niet vlak voor de stembusgang door de rechter zijn politieke rechten zou zijn afgenomen. Dit wegens een aantal corruptieschandaaltjes uit zijn eerder regeerperiodes. Zo had hij de kosten van zijn advocaten direct uit de gemeentekas betaald, in een rechtszaak waarin hij terechtstond wegens onwettige aanbestedingen. Daarnaast zou hij voor de opening van 'zijn' winkelcentrum alle kosten van een optreden van de populaire Braziliaanse zangeres Ivete Sangalo door de gemeente hebben laten betalen.
Zijn zoon Edson Moura Júnior sprong te hulp en redde de familieëer door het afgelopen weekeinde in de eerste ronde met een kleine meerderheid tot burgemeester van de stad te worden gekozen. Hij kondigde direct aan dat het filmfestival volgend jaar weer plaats zal gaan vinden en dat men internationaal gaat. Want grootse ambities kan de familie Moura niet ontzegd worden. Een opsteker voor de filmwereld, maar naar alle waarschijnlijkheid zullen ook de komende vier jaar de bewoners van Paulínia weer naar de broodnodige investeringen in de sociale voorzieningen kunnen fluiten.

Dona Dilma en 2014

De strijd in de meeste Braziliaanse gemeenten is gestreden en op de achtergrond speelt reeds de volgende verkiezing een rol. En niet de minste. In 2014 zijn er weer presidentsverkiezingen en het was dan ook geen wonder dat de zittende presidente Dilma Rousseff (of Dona Dilma zoals ze door haar aanhang ook wel liefkozend wordt genoemd) zich in de strijd heeft gemengd. Volgens het team om haar heen golden de verkiezingen van gisteren als een manier om het veld te verkennen.
Haar grootste uitdagers voor 2014 zetelen in Belo Horizonte en Recife, waar de kandidaten van respectievelijk Aécio Neves (PSDB) en Eduardo Campos (PSB) de overwinning voor het burgemeesterschap wisten te behalen. Beide gelden als de meest toonaangevende Braziliaanse politici van de nabije toekomst en vooral de persoonlijke vriendschap tussen Neves en Campos baart de PT-top zorgen. Wat al deze twee populaire politici het op een akkoordje gaan gooien en als duo de strijd met Dilma aan zullen gaan?
De agressieve campagne voor haar PT-kandidaat Patrus Ananias in Belo Horizonte, de hoofdstad van de belangrijke deelstaat Minas Gerais, is een voorteken voor de manier waarop ze zich in de strijd om de tweede ronde van 28 oktober in São Paulo zal gaan mengen. Daar zal ze haar volle gewicht in de schaal leggen voor Fernando Haddad (PT) in de traditionele broedertwist met de PSDB van José Serra en dus van Aécio Neves. Een overwinning van Haddad, die morgen waarschijnlijk de steun van de strategisch cruciale PMDB zal binnenhalen, zou een enorme opsteker voor haar eigen campagne betekenen. Daarmee geldt de komende tweede ronde in de stad São Paulo als een evenement waar alle ogen in Brazilië op gericht zullen zijn.

Einde eerste ronde

De strijd is in de meeste Braziliaanse steden gestreden, terwijl in nog vijftig gemeenten een tweetal partijen zich moeten opmaken voor een tweede ronde op 28 oktober. En niet de minste: in São Paulo, Manaus en Salvador zal nog eenmaal dit jaar op het scherpst van de snede campagne worden gevoerd voor de begeerde burgemeestersfunctie.
In een aantal grote steden werd die strijd al in de eerste ronde met een enorme landslide beslist. Twee steden waarbij de heersende machtspolitici door leden van een kleinere linkse partij het vuur aan de schenen werd gelegd. Uiteindelijk moesten Manuela d'Ávila (PCdoB) en Marcelo Freixo (PSOL) het in respectievelijk Porto Alegre en Rio de Janeiro het afleggen tegen de zittende burgemeester. In de hoofdstad van de zuidelijke deelstaat Rio Grande do Sul haalde José Fortunati (PDT) maar liefst 70% van de stemmen binnen, terwijl Eduardo Paes met 64,4% van de stemmen zich voor een tweede termijn in Rio zal opmaken. Opmerkelijk bij de die laatste overwinning is dat Freixo slechts een kiesdistrict (reduto) wist binnen te halen (Cosme Velho/Laranjeiras), terwijl Paes in alle overige districten de meerderheid behaalde. Ook Marcio Lacerda (PSB) in Belo Horizonte en Paulo Garcia (PT) in Goiânia haalden de eindstreep met het grootste gemak.

Spannend daarentegen zal het in met name São Paulo en Salvador, de hoofdstad van de deelstaat Bahia gaan worden. In Sampa, zoals de paulistanos hun stad liefkozend noemen, zal het een ouderwetse strijd tussen de PSDB van José Serra en de PT van Fernando Haddad worden. En dat mag verrassend heten, want lange tijd leek het ernaar uit te zien dat de outsider Celso Russomanno (PRB) als winnaar van de eerste rond uit de bus zou komen. De strijd in São Paulo wordt ert een om als brazilianist mijn vingers bij af te mogen likken.
In Salvador wordt het een interessante nek-aan-nek-race tussen ACM Neto (DEM) en Nelson Pelegrino (PT). Ook leuk wordt de strijd in Manaus, waar Arthur Virgílio (PSDB) het in de tweede ronde gaat opnemen tegen die andere (vrouwelijke) verrassing in verkiezingstijd, Vanessa Grazziotin (PCdoB), die op de openlijke steun van presidente Dilma mag rekenen.

Voor alle uitslagen van de eerste ronde zie: http://eleicoes.folha.uol.com.br/2012/1turno/mapa-capitais.shtml

Oktoberfest

Het is vandaag 3 oktober, Dag van de Duitse Eenheid. Terwijl in alle Duitse gemeenten wordt stilgestaan bij de Duitse eenwording van 1990 speelt er in München ook nog dat andere grote feest af. Op de Theresienwiese van de Beierse hoofdstad wordt het jaarlijkse Oktoberfest gehouden. "Fesche Dirndl und Bierzelte mit der besten Stimmung", zoals mijn Duitse krant het treffend weet te omschrijven.
Automatisch gaan mijn gedachten naar die andere Oktoberfeste, in een geheel ander deel van de wereld. Ik herinner mij een reportage van Boudewijn Büch over het Oktoberfest van Blumenau, de tweede stad van de Braziliaanse deelstaat Santa Catarina, en dat ik dacht, daar wil ik een keer bij zijn. Het is er helaas nog niet van gekomen en staat daarom hoog op mijn verlanglijstje.

De Duitse gemeenschap in Brazilië kent al een lange geschiedenis. De eerste Duitse immigranten arriveerden al in Zuid-Amerika aan het begin van de negentiende eeuw, waarvan het grootste deel in de huidige zuidelijke deelstaten van Brazilië (Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná en São Paulo). Er zouden op dit moment nog zo'n 200.000 Brazilianen zijn die de Duitse taal nog enigszins machtig zijn. Dat Braziliaanse Duits heeft zich trouwens op haar eigen manier geëvolueerd van uit een drietal Duitse dialecten, het Hunsrückisch, het Plattdüütsch en het Schwäbisch.

Veel Duitse immigranten zijn in het tijdperk van de Estado Novo van de dictator Getúlio Vargas (1930-1953) gedwongen overgegaan op het hanteren van het Portugees. Gedurende de Tweede Wereldoorlog was het gebruik van de Duitse taal van staatswege verboden, wat veel gezinnen er echter niet van weerhield thuis hun eigen taal en cultuur te hanteren. Het Oktoberfest van Blumenau is het voorbeeld dat die traditie in alle uitbundigheid nog gevierd kan worden.

Carandiru - 20 jaar later

Ik heb de foto uit O Globo nog steeds bij mij thuis in mijn archief zitten. Begin december 2002 ging het dan eindelijk gebeuren. De deelstaat São Paulo liet het grootste deel van de gebouwen op het terrein van de beruchte Casa de Detenção in de wijk Carandiru tegen de grond gaan om plaats te maken voor een terrein voor vijetijdsbestedingen.
Enkele dagen voor die bewuste negende december haastte ik mij met een vriendin per metro naar Carandiru, teneinde op het laatste moment nog een glimp van het terrein en vooral van de voor mij, via mijn werk voor Amnesty International, o zo bekende toegangspoort te kunnen opvangen.

Onder veel feestgedruis, opgeluisterd door de aanwezigheid van de deelstaatgouverneur José Serra en andere hoogwaardigheidsbekleders, verdween het complex fysiek in de geschiedenisboekjes. Maar daarmee was de herinnering nog lange niet verdwenen. De mensonterende toestanden van honderden gedetineerden opeen gepakt in donkere, overvolle cellen, de aanwezige ziektes en ongediertes, de gebrekkige medische voorzieningen,het geweld van de gevangenen onderling, de opstanden en de vele gevallen van marteling door het bewakingspersoneel. Carandiru, zoals de gevangenis in de volksmond heette, werd het symbool van alles wat er mis is binnen het penitentiaire systeem van Brazilië. En vooral na die tweede oktober 1992.
Op die bewuste dag, vandaag precies twintig jaar geleden, vond er een grote vechtpartij tussen de gedetineerden in paviljoen 9 van Carandiru plaats, zoals die in de Braziliaanse zomermaanden elk jaar op grote schaal voorkomen. Het is het seizoen van de opstanden en de vele (gewelddadige) vluchtpogingen. Ondanks signalen van de gevangenen naar de politie toe dat er bij een ontruiming geen weerstand zou worden geboden gingen 325 manschappen van de oproerpolitie het complex binnen. Het resultaat, 111 gedetineerden die in koele bloede om het leven waren gebracht en geen slachtoffers onder de politiemensen.

Het duurde tien jaar voordat de justitiële onderzoeken een resultaat zou opleveren. Er werd besloten geen individuele politieagenten voor het gerecht te dagen. Zij zouden in 'chain of command' hebben gehandeld en om daar een vinger tussen te krijgen werd als een onmogelijke opgave gezien. Alleen de hoogste politiefunctionaris die de verantwoordelijkheid voor de slachting had gedragen, kolonel van de militaire politie Ubiratan Guimarães, zou zich voor de rechter moeten verantwoorden. Maar hij wist zich juist in 2002 tot lid van het deelstaatparlement van São Paulo te laten verkiezen en wist zo justitiële immuniteit te verkrijgen.

Sindsdien is er niet veel veranderd binnen het penitentiaire systeem in Brazilië. De omstandigheden zijn nog steeds extreem slecht. Marteling, opstanden, vluchtpogingen en gewelddadig politieoptreden zijn nog steeds aan de orde van de dag. De gevangenissen en politiecellen zijn over het algemeen nog steeds onaanvaardbaar overbevolkt, de medische en educationele bijstand erg beperkt. 

Carandiru is niet meer, maar de geest leeft nog altijd in de hoofden van de vele gedetineerden en hun familieleden voort.

Planet Hemp, back on stage

O, wat had ik er graag bij willen zijn afgelopen zaterdag! Planet Hemp gaf na tien jaar weer eens een liveconcert en nog wel in het Circo Voador, dé muziektempel van Rio de Janeiro in Lapa die dit jaar dertig jaar bestaat. Tijd voor een feestje moet elke rechtgeaarde carioca gelijk gedacht hebben. En het moet afgaande op de pers een groots feestje zijn geworden!. Tweeduizend man publiek en een stevige mix van rock en hiphop die voor Marcelo D2 (foto) en zijn mannen zo kenmerkend is.

Planet Hemp, het lijkt alweer zo lang geleden. De toendertijd in Brazilië zeer omstreden ikonen van de strijd voor de legalisatie van marijuana (maconha) in het land. Maatschappijkritisch, scherp en bruisend van energie! Ze lieten slechts drie albums na en zijn in Europa in het underground-circuit een beetje bekend geworden met een van hun hits, "Dig Dig Dig (Hempa)".
Marcelo D2, een van de twee frontmannen, timmert nu al zo'n tien jaar solo aan de weg en maakt een uiterst succesvolle carrière, waarin hij op dit moment bekend staat als degene die de samba en de hiphop succesvol heeft kunnen laten samensmelten.

In Brazilië kunnen ze nog tot het einde van dit jaar van de live-verrichtingen van Planet Hemp genieten. De jongens gaan een kleine toernee maken en menig concertzaal zal als vanouds uit zijn voegen barsten. Divertir-se!

Mensalão do PT

Het Proces van de Eeuw, zoals de zaak reeds enigszins voorbarig door de Braziliaanse media werd uitgeroepen, loopt bijna teneinde. Na bijna drie maanden staat het federale hooggerechtshof in Brasília op het punt de drie belangrijkste kopstukken van de socialistische Partido dos Trabalhadores van het vorig decennium ter verantwoording te roepen voor hun rol bij de Mensalão do PT, de grote omkoopzaak die in 2005 aan het rollen werd gebracht en waarbij personen in de PT-top de eerste regering van president Luiz Inácio Lula da Silva aan meerderheden in het parlement had geholpen door aan politici van andere bevriende partijen grote sommen geld door te sluizen.

De aanvankelijk elf rechters van het Hof (deze maand ging minister Celso Pelluso met pensioen en diens opvolger minister Teori Zavaschki heeft aangegeven zich wegens gebrek aan inhoudelijke kennis van de zaak van een uitspraak te willen onthouden) hebben achtereenvolgens de betrokkenheid van ambtenaren en ondernemers bij de zaak bekeken, dus zij die voor de logistieke uitvoering van de omkoopzaak verantwoordelijk waren. Daarna werd er een voor een gekeken naar die parlementariërs die zich hebben laten omkopen en nu is het dan de focus op de breinen achter alle omkooppraktijken. En daar zitten drie hele grote namen uit de top van de PT bij: de toenmalige partijvoorzitter José Genoino, de toenmalige penningmeester van de partij Delúbio Soares en de man die als de spin in het web wordt gezien, José Dirceu (foto). Hij was ten tijde van het gebeuren als stafchef (Casa Civil) de rechterhand van president Lula en de facto voorzitter van de PT.

De hele gang van zaken was tot nu toe niet geheel spectaculair. Het meeste interessant waren de onderlinge juridische meningsverschillen tussen de twee belangrijkste rechters die op deze zaak zijn gezet. Zo kwamen minister Joaquim Barbosa (relator) en Ricardo Lewandowski (revisor) soms tot verrassend andere uitspraken ten aanzien van bepaalde verdachten, maar dan betrof het vaak personen op de tweede rang van de organisatie. Wat de grote vissen betrof, zoals het logistieke genius de ondernemer Marcos Valério, was men toch al snel eenduidig van de schuld overtuigd. De eensgezindheid van deze rechterlijke uitspraken (alle tien de rechters spreken per verdachte een oordeel uit) heeft de verdachte leden van de toenmalige PT-top toch enigszins doen schrikken. Genoino, Dirceu en Soares hadden aanvankelijk gedacht er wel vanaf te kunnen komen, maar daadwerkelijk gevangenisstraf lijkt toch akelig reëel voor hen te worden. Minister Barbosa zou al gesproken hebben van de mogelijkheid van de maximumstraf van ruim twaalf jaar detentie in een gesloten instelling. Wat Dirceu c.s. nu mogen hopen dat de straffen lager gaan uitvallen omdat zo de mogelijkheid van gevangenschap in een open of halfgesloten detentiecentrum in zicht komt of zelf bij een straf lager dan vier jaar een alternatieve strafmaat.
Want dat ze schuldig zijn daaraan twijfelt daadwerkelijk niemand in Brazilië. De mensalão is een praktijk dat  in de politieke praktijk al eerder plaats had gevonden (bij oppositiepartij PSDB in Minas Gerais en bij de DEM in het Federaal District) en waar deze week in de strijd om het burgemeesterschap van Rio de Janeiro diens belangrijkste tegenstrever de huidige burgervader Eduardo Paes (PMDB) ervan beschuldigd de steun van een splinterpartij voor veel geld te hebben gekocht.
Dat de zaak zo hoog wordt gespeeld heeft alles te maken met de machtige positie die de PT het afgelopen decennium binnen het Braziliaanse politieke bedrijf door de populariteit van achtereenvolgens president Lula en diens opvolgster Dilma Rousseff heeft gekregen. Dan is er natuurlijk niets mooiers dan een partij die er altijd op voorstond een schoon blazoen wat corruptie betrof daar in het hart te treffen waar mogelijk. Dat werd dus José Dirceu, door zijn functie na de president de machtigste man van het land en ook nog de meest trouwe politieke vriend van president Lula, die zich al die jaren wist te weren door te verklaren er helemaal niets vanaf geweten te hebben en ermee wegkwam.
De Braziliaanse media sponnen er natuurlijk heel veel garen bij en heeft zo haar bijdrage geleverd om het proces tot een zaak van dergelijke proporties te maken en de oppositie lachte in haar vuistje. De uitspraak tegen de José Dirceu zal twee dagen voor de belangrijke burgemeestersverkiezingen van 7 oktober aanstaande plaatsvinden.

Fla-Flu, broederstrijd carioca-style

Mijn allereerste kennismaking met het Braziliaanse clubvoetbal vond in 1978 plaats. In dat jaar werd in Amsterdam de vierde editie van het inmiddels ten ziele gegane Amsterdam 700 Toernooi gespeeld en als dertienjarige voetballiefhebber zag ik in de voetbalpers naast de sterren van Ajax, AZ'67 en het Belgische Anderlecht voor het eerst van mijn leven de exotisch aandoende shirtjes van Fluminense FC uit Rio de Janeiro. De paars-groen-witte strepen vond ik mooi, al weet ik inmiddels dat de gemiddelde Braziliaan daar geheel anders over denkt. Behalve natuurlijk als je tricolor of pó-de-arroz (letterlijk, talkpoeder) bent, een aanhanger van Fluminense.(Op datzelfde toernooi maakte de grootste craque uit de clubgeschiedenis van Fluminense trouwens nog zijn opwachting. Roberto Rivellino was tijdens het WK van 1974 in West-Duitsland een van grote namen van de Seleção, dat echter in de 'halve finale' sneuvelde tegen het Nederlands elftal.)

Fluminense werd in 1902 opgericht en geldt oorspronkelijk als de club van de traditionele aristocratie van Rio de Janeiro en dat is aan haar eigen stadion/trainingscentrum in de wijk Laranjeiras af te zien. Het aanzienlijke sportcomplex is in neoclassicistische stijl opgetrokken en alleen daarom is een bezoek aan de Rua Pinheiro Machado al de moeite waard. Maar inmiddels is ook Fluminense uitgegroeid tot een volksclub en heeft de harten van een grote schare supporters uit het Brazilië gewonnen. Zo groot zelfs dat de gemeenteraad van Rio in 2007 21 juli  heeft uitgeroepen tot een officiële herdenkingsdag, de Dia do Fluminense e dos Tricolores. Daarnaast kent de club de charismatische paus Johannes Paulus II als een van haar beschermheiligen. De Kerkvader was vanaf 1980 een van haar meest beroemde fans.
Of die andere volksclub uit Rio daar allemaal zo blij mee is valt nog te betwijfelen. Want als er een club in Brazilië qua populariteit boven iedereen uitsteekt is dat CR Flamengo wel. Kijk een documentaire over Brazilië en je ziet er altijd wel een lopen. Of het nou in de volkswijken van Rio de Janeiro zelf is of in verre uithoeken als Amazonas en het noordoosten van het land altijd is er wel een flaminguista in beeld, meestal een jongetje met het beroemde zwart-rode tenue van de club uit het gelijknamige stadsdeel van Rio. Flamengo is de club van Zico, Djalminha, Jair en vele andere grote namen uit het Braziliaanse voetbal. Niet voor niets wordt het team "o mais querido do Brasil" genoemd. (Al zullen daar op hun beurt de aanhangers van die historisch andere grote volksclub, Corinthians uit São Paulo, weer anders over denken!)

Gisteren was het weer zover. Dé voetbalderby van Rio de Janeiro werd gespeeld en dat is en blijft Fla-Flu. Het Estádio Olímpico João Havelange, in de volksmond de Engenhão genoemd, zat bomvol en ook de media in de stad liepen al dagen op de wedstrijd vooruit. Ik heb het wedstrijdverslag thuis via CBN Rádio  live gevolgd en het viel me op dat er zo'n vijftal reporters alleen al van dat radiostation direct verslag deden en commentaar gaven van wat er op het veld te aanschouwen viel.
En dat was veel! Het werd een klassieke kraker in de Olympische arena van de wijk Méier, neutrale grond omdat het Maracanã-stadion, de thuisbasis van beide clubs, voor de Confederatie Cup van 2013 en het WK Voetbal van 2014 helemaal op de schop gaat. Flamengo kende de meeste scoringskansen en had dus moeten winnen. Een gemiste strafschop, een bal frontaal op de lat en tot overmaat van ramp een afgekeurd doelpunt werd haar deel. Uiteindelijk werd het 0-1 voor Fluminense, nadat sterspeler Fred een perfecte voorzet van de Portugees (of is 'ie nu toch weer Braziliaan?) Deco (foto, links) afrondde.

Dhavid Normando/Photocamera

Het moet raar lopen als Fluminense dit jaar geen Braziliaans kampioen wordt. Tricolor doet het dit jaar uitzonderlijk goed, staat bovenaan en kon vandaag door winst zes punten afstand nemen van de naaste belager, Atlético-MG uit Belo Horizonte.