Brood en Spelen

Tijdens mijn studententijd begin jaren '90 in Groningen was op de Nederlandse televisie de Braziliaanse serie 'Barriga de Aluguel' te bewonderen. Deze telenovela, waarin het toendertijd in Brazilië nog omstreden draagmoederschap centraal stond, was na 'Malu, Mulher' een van de eerste mogelijkheden voor het Nederlandse publiek om met de Braziliaanse massacultuur kennis te kunnen maken. (Voor mij persoonlijk was 'Barriga de Aluguel' trouwens de ideale manier om het gesproken Portugees van Brazilië onder de knie te krijgen, aangezien ik op de universiteit alleen het Portugees van Portugal kreeg voorgeschoteld. Het heeft me uiteindelijk heel wat rolletjes zwarte tape gekost om de Nederlandse ondertitels af te plakken, maar mijn liefde voor de Braziliaanse taal ervoor teruggegeven.)

De telenovela werd mede door dit succes ook in academische wereld een hit. Je kon begin jaren '90 geen dissertatie over Brazilië openslaan of het had op de een of andere manier met deze Braziliaanse variant van de soap-opera van doen. Toch heeft het Braziliaanse genre in Nederland, in tegenstelling tot Rusland, China en andere landen in het Verre Oosten, nadien nooit echt voet aan de grond gekregen. Hier waren het meer de Amerikaanse (As The World Turns en The Bold and the Beautiful) en Australische (Neighbours) soaps die bij ons aansloegen, naast de wildgroei die op eigen bodem volgde na de lancering van Goede Tijden, Slechte Tijden in 1990.
Het genre heeft in Brazilië zelf niet aan populariteit afgenomen. De Braziliaanse soapindustrie draait nog steeds op volle toeren. De producties (vrijwel allemaal in Rio de Janeiro gemaakt op de speciaal daartoe gebouwde Projac-studioterrein van het media-imperium van Rede Globo) die het land op dit moment in de ban houden dragen nog altijd verheven titels als Avenida Brasil, Cheias de Charme, Amor Eterno Amor en Malhação. De wederwaardigheden binnen het plot van de series zijn dagelijks te volgen op de website van Globo TV en de hoofdrolspelers vullen de glossy magazines en roddelbladen. Telenovelas zijn in Brazilië big, big business.

Een andere loot aan het firmament van de Braziliaanse massacultuur draagt echter een Nederlands zaadje. Als ergens het geniale format van John de Mol genaamd Big Brother succes heeft gemaakt dan is dat wel in Brazilië. Big Brother Brasil of beter bekend als BBB is een fenomeen op zich geworden. Dit Braziliaanse succes begon in 2002, maar daar waar de Nederlandse reeks in 2008 eindigde heeft TV Globo inmiddels het contract met Endemol tot 2020 verlengd.

Ook BBB wordt op het productieterrein Projac van Rede Globo gemaakt en is dagelijks te zien op TV Globo of 24 uur per dag via een pay-per-view kanaal van het netwerk. Als vaste anker voor de trouwe kijker (en dat zijn er in Brazilië veel) in de opeenvolgende afleveringen geldt Pedro Bial, de grijzende vijftiger die het publiek en de bewoners van het BB-Huis langs alle emotionele hoogte- en dieptepunten leidt. (Het laatste nieuws is dat Bial dit jaar na tien trouwe dienstjaren zal worden vervangen door de jeugdige en populaire sportjournalist Tiago Leifert.) Het programma knalt door de felle kleurcontrasten letterlijk van de beeldbuis, de ene deelnemer is nog theatraler dan de andere en de afleveringen worden veelvuldig gelardeerd met erotische scènes en zinspelingen. BBB is echter zo goed als kleurenblind. De overgrote meerderheid van de deelnemers is (Noordeuropees) blank en bijna uitsluitend afkomstig uit de betere lagen van São Paulo, Rio de Janeiro en Minas Gerais. 

BBB is eigenlijk een telenovela, maar met het grote voordeel van interactiviteit. Het stelt de gewone Braziliaan, die alleen maar kan dromen van een contract voor Projac en daarmee van een sleutel tot een glansrijke carrière in de Braziliaanse glamourwereld, dagelijks in staat toch actief deelgenoot te zijn van de verwikkelingen op het televisie- en computerscherm. Daarmee is BBB van Rede Globo de geniale combinatie geworden waar elke dictatuur van droomt. Het zijn de Brood en Spelen in één vorm gegoten. Daar waar de vroegere telenovelas als 'Barriga de Aluguel' door haar taboe-doorbrekende thematiek nog konden rekenen op sympathie binnen links-intellectuele kringen daar lijkt BBB door haar plat en schreeuwerig consumentisme dit krediet in een klap geheel te hebben verspeeld.