Voortgang parlementair onderzoek politiemoorden in Rio de Janeiro

Op 7 oktober vorig jaar besloot de Wetgevende Vergadering, het parlement van de deelstaat Rio de Janeiro tot de instelling van een parlementaire onderzoekscommissie om zogenoemde 'autos de resistência' aan een uitgebreid onderzoek te onderwerpen. Dit is een juridisch begrip waarmee aangeduid wordt dat een verdachte door de politie met een vuurwapen is neergeschoten nadat deze bij zijn aanhouding door politiemensen verzet heeft gepleegd, lees zou hebben geschoten. Dat geldt als een wettelijke legitimering voor het doden van een burger door een politieman. Maar door het misbruik van het begrip op grote schaal door politiemensen, teneinde de dood van onschuldige burgers tijdens shoot-outs in met name favela's te legitimeren, is het de benaming van "moorden begaan door de politie" geworden.

Aanleiding voor het onderzoek was het rapport van Amnesty International, "You killed my son. Homicides by military police in the city of Rio de Janeiro" (link), dat twee maanden eerder was verschenen. In dat rapport onthulde de mensenrechtenorganisatie haar bevindingen over moorden in de deelstaat Rio de Janeiro, het grote aantal zwarte jongeren dat daar het slachtoffer van is en bovenal het aandeel van de politie (gemiddeld 600 per jaar) in die moordcijfers. Van de 50.000 moorden die per jaar in Brazilië plaatsvinden betreft het 30.000 jongeren, waarvan nog eens 70% een donkere huidskleur heeft en bijna allemaal jongens betreft. Amnesty International kwam tot de conclusie dat in de afgelopen jaren meer dan achtduizend keer door de politie van Rio de Janeiro "auto de resistência" werd aangegeven als reden voor het doodschieten van een verdachte.

Rogério Lisboa (foto), PR-afgevaardigde voor Nova Iguaçu, een gemeente in de door politiegeweld geteisterde Baixada Fluminense en de indiener van het voorstel, zei bij de aanname: "Het is een instrument om daden van slechte politiemensen af te dekken. Naar mijn mening mag een politieman die op een legitieme wijze iemand doodt onderscheiden worden. Maar als hij iemand in koele bloeden doodt dan is het een misdadiger. In het algemeen is deze geweldscultuur erg slecht. Het belangrijkste voor mij is de bescherming van het leven. ("É um instrumento de proteção para inibirmos a ação de maus policiais. Na minha opinião, o PM que mata em legítima defesa precisa ser condecorado. Mas, quando ele mata friamente, é um marginal. No geral, essa cultura da violência é muito ruim. O principal, para mim, é a defesa da vida".) Het voorstel tot een enquêtecommissie werd met ruime meerderheid in het parlement aangenomen. Er was slechts één tegenstem, die van PSC-afgevaardigde Flávio Bolsonaro, zoon van de extreem-rechtse federaal afgevaardigde Jair Bolsonaro. Volgens het dagblad O Dia zou een video die een maand eerder in de openbaarheid kwam het laatste zetje hebben gegeven voor de instelling van de commissie. Op de video is te zien hoe agenten van de UPP in de wijk Providência een doodgeschoten 17-jarige jongere moedwillig een vuurwapen in de hand leggen. Dit om later te kunnen bewijzen dat het een legitieme doding uit zelfverdediging betrof, want het zou op basis van 'auto de resistência' hebben plaatsgevonden.

Het commissie-onderzoek is op dit moment nog steeds in volle gang. Het bestaat uit zeven parlementariërs, voor elke partij een. Het voorzitterschap is in handen van bovengenoemde Rogério Lisboa en kent als vice-voorzitter PSOL-afgevaardigde en erkend mensenrechtenactivist Marcelo Freixo.(In het recente verleden reeds voorzitter van spraakmakende en zeer gevoelige parlementaire onderzoekscommissies naar milities en naar ontwapening in de deelstaat Rio de Janeiro.)

Een van de opmerkelijkste uitspraken tot nu toe kwam o.a van de directeur van het Instituut voor Openbare Veiligheid (ISP) die in november 2015 voor de commissie beweerde dat onderzoek van haar instituut had aangetoond dat de installatie van de UPP niet daadwerkelijk tot minder 'autos de resistência' heeft geleid. Sterker nog, deze zou tussen 2011 en 2014 juist aanzienlijk zijn toegenomen. (1) De commissie komt op basis van o.a. deze verklaring tot de bevinding dat de 'autos de resistência' in 2013, 2014 en vermoedelijk ook 2015 zijn gestegen tot gemiddeld twee per dag. Het blijken vooral de regio's Zona Norte in de stad Rio de Janeiro en de buurtgemeenten in de Baixada Fluminense te zijn waar de hoogste geweldcijfers vandaan komen.

Een andere onthullende uitspraak kwam van een openbaar aanklager van het OM in de deelstaat, die eveneens in november 2015 verklaarde dat het openbaar ministerie geen protocollen tot haar beschikking heeft om 'autos de resistência' te kunnen onderzoeken. Zo zou de militaire politie, in Brazilië verantwoordelijk voor het handhaven van de dagelijkse openbare orde, geen informatie hebben over de hoeveelheid munitie dat door de verschillende politiediensten op straat in gebruik wordt genomen. Ook zou een onderzoek naar een 'auto de resistência' worden bemoeilijkt door het gegeven dat een dergelijke actie versnipperd over verschillende afdelingen van het OM wordt uitgevoerd. Hierdoor wordt het bemachtigen van namen van politiemensen die verantwoordelijk zijn voor verschillende moorden zeer gehinderd worden. Het OM is essentieel in de aanpak van het misdrijf. Zo zou volgens de socioloog Michel Misse (Núcleo de Estudos da Cidadania, Conflito e Violência Urbana) het OM tussen 2001 en 2011 in 99% van de gevallen van 'auto de resistência' tot archivering van een zaak hebben besloten. De commissie pleit dan ook voor een databestand bij zowel het ISP als het openbaar ministerie met betrekking tot 'autos de resistência', teneinde een kwalitatieve analyse van de cijfers te kunnen maken en voor betere mogelijkheden om verdachte politiemensen in het vizier te kunnen krijgen.

En gisteren was daar de deelstaatminister voor openbare veiligheid José Mariano Beltrame (foto) die voor de commissie de regulering van de drugshandel bepleitte teneinde aan de enorme moord- en criminaliteitscijfers in Rio de Janeiro en zo ook aan 'autos de resistência' een halt te kunnen toeroepen. (2) Daarnaast haalde hij fel uit naar de Braziliaanse Staat die inefficiënt de strijd tegen het geweld voert door vele andere factoren die tot criminaliteit leiden te veronachtzamen, zoals beter onderwijs en betere sociale voorzieningen. Het uitsluitend voeren van een oorlog is nooit de oplossing in zijn visie. ("Se guerra fosse solução, no Rio de Janeiro não haveria violência por tudo o que se fez aqui, principalmente na década de 70".) De commissie toont zich echter ontevreden met het gebrek aan kennis bij Beltrame met betrekking tot de middelen die reeds ingezet kunnen worden tegen het moorden door politiemensen.

Commissievoorzitter Marcelo Freixo wees de daling van de moordcijfers in de loop der jaren, zoals ter verdediging aangevoerd door de minister, af met het argument dat "twee politiemoorden per dag" nog steeds onacceptabel is. ("Não dá para dizer que os números de hoje são aceitáveis porque um dia já foi pior. Duas pessoas são mortas por dia pela Polícia Militar. É preciso fazer um diagnóstico honesto para saber que políticas públicas adotar para resolver este problema".) Daarnaast wees Freixo Beltrame op de korte en kwalitatief slechte politieopleidingen in de deelstaat, die op dit moment slechts gericht zijn op geweld, op dodelijkheid ("Aumentar o tempo de formação é importante, mas é preciso estar atento à qualidade da formação. Os relatos feitos pelos próprios praças mostram que eles são treinados para a violência, para a letalidade") en het gebrek aan controle op het munitiegebruik van de politiediensten ("Ele diz que as armas utilizadas nas operações são entregues à perícia pelos comandantes de batalhões, mas na verdade estas armas nem sempre são entregues. Quando entregues, nem sempre são as utilizadas nas operações. Este é o relato dos próprios profissionais de perícia feito aqui à CPI")

Er waren ook positieve woorden aan het adres van Beltrame te horen, zoals de acceptatie van de opnames van verplichte videobeelden in politieauto's in het onderzoek naar politiemoorden.