Politieke polarisatie rond ex-president Lula

Vandaag is oud-president Luiz Inácio Lula da Silva bij zijn huis in São Bernardo do Campo (São Paulo) door de federale politie opgehaald voor ondervraging op het politiebureau in Congonhas. Dit in het kader van de operatie-Aletheia, zoals de 24ste fase van het inmiddels roemruchte anti-corruptieonderzoek Lava-Jato is genoemd. Deze operatie werd vandaag door 200 agenten van de federale politie en 30 onderzoekers van de federale belastingdienst uitgevoerd in een drietal deelstaten: São Paulo, Rio de Janeiro en Bahia. De acties worden gedragen door in totaal 44 rechterlijke bevelen o.a. die tot huiszoeking in met name de deelstaat São Paulo. Dit laatste betreft het woonhuis van Lula, zijn vermeende appartementen in enkele andere steden in de omgeving van de stad São Paulo en de burelen van het Instituto Lula. Naast Lula worden ook zijn zoon en enkele andere familieleden en politieke medestanders verdacht van corruptie en witwaspraktijken.

Lula zou tussen 2011 en 2014 door corruptie besmet Petrobras-geld à R$30 miljoen hebben aangenomen van een bevriende veeboer José Carlos Bumlai en van de bouwondernemingen OAS en Odebrecht. Dat geld zou door hem zijn aangewend voor de verbouwing en de meubilering van zijn appartement in de badplaats Guarujá en een buitenverblijf in Atibaia. Lula ontkent dat de betreffende appartementen van hem zijn, terwijl het OM zegt daar concrete aanwijzingen voor te hebben. Daarnaast worden door justitie betalingen door het bedrijfsleven onderzocht die bedoeld zouden zijn geweest voor donaties in de PT-verkiezingskas en het geven van lezingen door Lula. Zo zou 60% van de inkomsten van het Instituto Lula (R$20 miljoen) en 49% van het LILS Palestras (R$10 miljoen) afkomstig zijn van zo'n beetje alle van corruptie rond Petrobras verdachte bedrijven; Odebrecht, OAS, Camargo Corrêa, Queiroz Galvão, Andrade Gutierrez en UTC.

De grootste verontwaardiging rond de gebeurtenissen vandaag is ontstaan door het feit dat er sowieso huiszoekingen plaatsvonden en de inzet van een grote overmacht van politiemensen om Lula in te rekenen. Lula zou namelijk al geruime tijd vrijwillig alle medewerking aan het politieonderzoek verlenen door onder andere zijn bank- en fiscale gegevens van hemzelf en van zijn organisaties (Instituto Lula en LILS Palestras) ter beschikking te stellen. Volgens de PT zou het enige doel van de actie vandaag zijn geweest om Lula publicitair en daarmee electoraal in een kwaad daglicht te zetten.

Ook Lula zelf verklaarde naderhand het allemaal een grote show te vinden op instigatie van rechter Sérgio Moro. Volgens hem waren de huiszoekingen overbodig na zijn vrijwillige coöperatie met justitie eerder dit jaar. Een show die past in de voortgaande criminalisering van de PT en haar leiders door een zeer machtige Braziliaanse elitaire minderheid die niets moeten hebben van het sociaal-democratische beleid van de PT-regeringen, laat staan van een nieuw presidentschap door Lula in 2018.

Het federale OM en de federale politie ontkennen elke politieke vooringenomenheid in deze zaak. Men hanteert het beginsel van gelijke monniken, gelijke kappen. Ook zegt men dat de huiszoekingen niets te maken hebben met de publicatie gisteren in het weekblad IstoÉ van gelekte informatie uit een vertrouwelijke bekentenis van senator Delcídio do Amaral (PT-MS) over zijn kennis van Petrobras-corruptiepraktijken binnen de PT in een directe lijn met Lula en zittend presidente Dilma Rousseff.

Het laat voor mij onverlet dat het recht in een democratische rechtsstaat zijn beloop moet hebben en er is natuurlijk helemaal niets mis met het gegeven dat politieke kopstukken zich voor justitie moeten verantwoorden naar aanleiding van vermeende criminele activiteiten. Dat geldt ook voor Lula en andere Braziliaanse toppolitici. Mocht de rechter uiteindelijk bepalen dat er op basis van deugdelijk bewijsmateriaal daadwerkelijk door Lula strafbare feiten zijn gepleegd dan is een veroordeling terecht. Ik vermoed dat Lula het daar helemaal mee eens zal zijn.

Mijn verontwaardiging is vooral de manier waarop tegenstanders van Lula en zijn PT vandaag als een aangeslagen hond op de aanhouding en huiszoekingen reageren. Er is nog niemand veroordeeld, laat staan in staat van beschuldiging gebracht. Lula en de zijnen zijn slechts aangehouden voor verhoor op verdenking van een strafbaar feit. En het volk, opvallend vaak van blanke en meer bedeelde afkomst, opgehitst door een samenspel van rechts-conservatieve politieke krachten en zeer vooringenomen mediaconcerns roepen moord en brand, impeachment en gevangenisstraffen. Dat is wat mij verontrust. De manier waarop de democratie, zij het in Brazilië zij het elders in de westerse wereld zoals in Nederland, met democratische middelen maar op oneigenlijke gronden de nek wordt omgedraaid. De beangstigende macht van het beeld en de gevoeligheid van het electoraat om daar onbesuisd mee om te gaan.

Een klimaat waarin extreem-rechtse politici garen kunnen spinnen. De manier waarop een federaal afgevaardigde als Jair Bolsonaro (PSC-RJ), de Braziliaanse Geert Wilders/Donald Trump/Jaroslaw Kaczynski, zich vandaag in Paraná als de enig betrouwbare presidentskandidaat positioneerde en een eventuele gevangenschap van Lula als nationale feestdag wil uitroepen. Stuitend! Ongevaarlijk? Het politieke klimaat in Brazilië is in de loop der jaren dermate verziekt geraakt dat populisme van beide kanten een gevaarlijke tweedeling in de Braziliaanse maatschappij veroorzaakt. Een klimaat waarin burgers zonder scrupules het leger oproepen om opnieuw een staatsgreep te plegen en zowaar een Bolsonaro tot grote politieke hoogte kunnen brengen. Nee, Jair Bolsonaro zal nooit de volgende president van Brazilië worden, maar mensen zoals hij creëren een publieke opinie waar de honden geen brood van lusten.