Bliksemactie Amnesty International voor bedreigde gemeenschappen in Maranhão

URGENT ACTION

FAMILIES LEFT HOMELESS, THREATENED BY GUNMEN

Sixty families from two rural communities in the state of Maranhão, northeast Brazil, were left homeless and landless after being forcibly evicted by Maranhão police. The community Campo da Bandeira has also been threatened and intimidated by gunmen patrolling the area. Four community leaders have been “marked down for death”.

On Wednesday 13 November, 45 families from the Campo da Bandeira community and 15 families from the Arame community were forcibly evicted and left homeless and landless by Maranhão police following an order of the Maranhão Court of First Instance. The Maranhão authorities did not provide adequate notice and families were given only a few hours to leave their homes and land in spite of a pending appeal by the communities against the eviction order. Other safeguards, including opportunities for genuine consultations with affected people, were also not put in place prior to the eviction. The families had nowhere to go and are currently staying in the headquarters of the Rural Workers Union of Alto Alegre municipality. The land occupied by the two communities has been the subject of an ownership dispute between the state of Maranhão and a private entity. At the same time, the Land Institute of the State of Maranhão has been engaged in a land entitlement process that involves the settlement of claims of communities occupying the land. This process has been completed for the Arame community and is near completion for Campo da Bandeira. On 14 October, Campo da Bandeira community suffered another attack when five men have burned part of the community’s homes and crops. Despite a series of complaints, police have not carried out adequate investigations into the threats and attacks to the community of Campo da Bandeira and the authorities have not provided any protection to guarantee their safety. According to information received, four community leaders, José Santana, Nena Rodrigues do Nascimento, João Rosa de Souza Filho, and Antonio Gaspar Ribeiro, have received direct death threats by unidentified gunmen operating in the area.

Please write immediately in English, Portuguese or your own language:

n  Urging the authorities to investigate thoroughly the attacks against the community Campo da Bandeira and the threats to the four community members “marked down to death” and to guarantee their safety;

n  Calling on them to provide emergency adequate housing for the families who were forcibly evicted;

n  Calling on them to ensure that the forcibly evicted families are allowed to return to their land in safety and dignity, provided with assistance to rebuild their homes and protected from further attacks until the conclusion of the land entitlement judicial process;

n  Calling on them to ensure a swift and transparent conclusion to the land entitlement process in the region so as to prevent conflict over land in rural areas in the state of Maranhão.

PLEASE SEND APPEALS BEFORE 30 DECEMBER 2013 TO:

Governor of Maranhão State

Roseana Sarney

Palácio dos Leões

Av. Dom Pedro II s/nº, Centro

São Luis, Maranhão

CEP: 65010-904, Brazil

Fax: + 55 98 2108 9084

Salutation: Dear Governor / Exma. Sra. Governadora

Minister of Rural Development

Gilberto José Spier Vargas

Ministério do Desenvolvimento Agrário

Esplanada dos Ministérios

Bloco A / Ala Norte Brasília – DF

CEP: 70050-902, Brazil

Fax: + 55 61 2020 0057

Salutation: Dear Minister / Exmo. Sr. Ministro

And copies to:

FETAEMA – Federação dos Trabalhadores e Trabalhadoras Rurais do Maranhão

Rua Antônio Rayol 642

Centro, São Luís, Maranhão

CEP: 65015-040, Brazil

Fax: + 55 98 3219 8704

Also send copies to diplomatic representatives accredited to your country. Please insert local diplomatic addresses below:

Name Address 1 Address 2 Address 3 Fax Fax number Email Email address Salutation Salutation       

Please check with your section office if sending appeals after the above date.

Additional Information

The two communities have faced several threats of evictions and repeated attacks from landlords in the region since the commencement of the land entitlement process in 2007. The delays in concluding the process have been aggravating conflict between rural communities and landlords in the region. On September 14 five or six armed men attacked the Campo da Bandeira community and repeatedly shot at families and their belongings. Two rural workers were injured after the attacks.

In October, 20 community leaders and representatives of CPT, the Church Commission on Land, met with representatives of ITERMA, the Land Institute of the State of Maranhão to emphasise the urgency of finalizing the entitlement process for the community of Campo da Bandeira.

The Government of Brazil is obligated under a range of national and international human rights laws to respect, protect and fulfil the right to adequate housing and prevent and refrain from forced evictions. This includes the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) which guarantees the right to adequate housing under Article 11(1). Article 17 of the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), to which Brazil is party, provides protection against arbitrary and unlawful interference with privacy, family and home. Further, in its General Comment 7, paragraph 14, the UN Committee on Economic, Social and Cultural Rights has emphasized that even when an eviction is considered to be justified, “it should be carried out in strict compliance with the relevant provisions of international human rights law and in accordance with general principles of reasonableness and proportionality.”

According to the Catholic Land Commission (Commisão Pastoral da Terra, CPT) land disputes have led to over a thousand murders since the 1970s. Very few of these cases have been successfully prosecuted. Several hundred rural activists are believed to be in grave danger for their work.

Frontier areas where illegal loggers and ranchers operate in the north of the country have a history of rural conflict and violence. The lack of effective state presence in these areas, and a lack of political will to intervene, has meant that rural elites have been able to use force with impunity against environmental and land activists.

Impunity remains a key obstacle. According to the CPT, over 1,500 have been killed in rural violence since 1985, but less than

100 people have been convicted. Over 1,800 rural activists have received death threats over the past decade. In 2012, 36 people were killed due to conflict over land, 3 of them in Maranhão State.

On 30 October 2010, Flaviano Pinto Neto, a leader of the Charco quilombola community, in Maranhão, was killed with seven shots to the head (see UA 244/10, AI Index AMR 19/016/2010). Community leaders from the Salgado and Pontes Quilombos communities in Pirapemas have also been threatened (see UA: 369/11, AI Index AMR 19/018/2012 and UA: 245/12, AI Index AMR 19/011/2012). In June 2011, a rural community in the Tocantis state also received threats (see UA: 168/11, AI Index AMR 19/009/2011).

UA: 312/13 Index: AMR 19/010/2013 Issue Date: 18 November 2013

Van bommen en granaten

Volgend najaar zijn er in Brazilië verkiezingen voor het presidentschap, de federale senaat, het federale Huis van Afgevaardigden, deelstaatgouverneurs en - parlementen. Alle mogelijke middelen om de kiezer te verleiden om vooral niet op de tegenkandidaat te stemmen worden een voor een uit de kast gehaald. Terwijl de PT de Mensalão-zaak als een molensteen om de hals hangt, waarbij de oppositie (lees vooral de gevestigde media als het weekblad Veja en daarbij in het kielzog de PSDB) geen gelegenheid onbenut laat om de socialisten vol onder vuur te nemen en het electoraat ervan probeert te overtuigen hoe inherent verrot de linkse gelederen dan wel niet zouden zijn hebben de zittende PT-regering en haar communicatiekanalen de PSDB in het vizier. En dan met name in de deelstaat São Paulo, waar Lula en de zijnen proberen om met haar kandidaat Alexandre Padilha de tucanos (zoals de aanhangers van de PSDB genoemd worden) na decennialange macht van de troon te stoten. De zwakke plek van de zittende gouverneur Geraldo Alckmin is de recente onthulling van de reeds zogenoemde Tremsalão, waar onder jarenlang PSDB-bestuur bij het aanbestedingstraject voor de aanleg van metrolijnen in de hoofdstad veel geld in de de zakken van lokale PSDB-leiders zou zijn verdwenen. Daar komen grote westerse bedrijven als Siemens en Alstom nu mee naar buiten en het spreekt vanzelf dat de PT daar gretig gebruik van zal gaan maken om de tucanos ook als een corrupte bende politici weg te zetten.

Deze week zette de rechtse oppositie een ander vertrouwd middel in de strijd, geheel in overeenstemming met de filosofie van 'fact-free politics'. Een oud-minister uit de regering-Lula deed een boekje open over 'zaken die het daglicht niet kunnen verdragen". In het zojuist verschenen boek "Assassinato de Reputações, Um Crime de Estado" van Romeu Tuma Júnior wordt de PT weggezet als een door en door corrupte, hypocriete en bijkans misdadige groepering. Dat wat de onderbuik in Nederland de "slinkse kliek" pleegt te noemen. Het is dan ook geen wonder dat het rabiaat anti-socialistische weekblad Veja de "onthullingen" onder dkop "O Livro Bomba" (vrijvertaald, Het Boek dat inslaat als een Bom) breed uitmeet en zo, als achteraf blijkt dat de aantijgingen nergens op gebaseerd zijn, er in het onbewuste van het electoraat wel iets van blijft hangen. Reputatieschade is immers het recept voor de doodsteek voor een politicus.
De onthullingen: de zittende PT-regering zou dossiers produceren over haar politieke tegenstanders en daaruit putten indien dat electoraal van dienst kan zijn; de betrokkenheid van de PT bij de gewelddadige dood van Celso Daniel, de oud-burgemeester van Santo André (SP), in 2002 en last but not least oud-president en voormalig vakbondsleider Lula zou tijdens de militaire dictatuur (1964-1985) een informant van de DOPS, de toenmalige Braziliaanse geheime dienst zijn geweest.
Vrijwel iedere weldenkende Braziliaan weet dat deze aantijgingen nergens of op minstens op weinig gebaseerd zijn en alleen maar dienen om de zittende regering genadeloos door het slijk te halen om daar zo electoraal vruchten van te plukken. Een overtuiging die ook nog wordt gesterkt door het feit dat Romeu Tuma Júnior ooit wegens nepotisme en vermeende contacten met een Chinese maffiabaas in São Paulo als politicus het veld heeft moeten ruimen. Veel Braziliaanse commentatoren zetten zijn pennevruchten dan ook als een eenvoudige daad van gefrustreerd natrappen.
De toon voor de aanstaande verkiezingen is weer gezet. De messen zijn weer geslepen en echo van deze bom zal electoraal nog wel een tijdje naklinken. De verkiezingsoorlog loopt op stoom. Het wordt weer een heet en daarom niet minder interessant jaar voor een ieder die de Braziliaanse politiek probeert te volgen.

Abayomy Afrobeat Orquestra

De Panamá-connectie

Er was eens een Panamese zakenman die als speculant ('laranja') ooit de baas ('dono') was/is van een 1.500 bedrijven, waarvan het merendeel in Brazilië. De naam van José Eugenio Silva Ritter werd enkele dagen geleden door het meest bekeken dagelijkse journaal in Brazilië, het Jornal Nacional (JN in de volksmond) van TV Globo, in verband gebracht met een doorsnee hotel in de federale hoofdstad Brasília. Daar bleek de in het geruchtmakende Mensalão-proces veroordeelde José Dirceu partijprominent van de socialistische Partido dos Trabalhadores (PT), bij het betreffende Saint-Peter Hotel een baan te hebben gekregen teneinde zijn halfopen detentieperiode te kunnen doorbrengen. In Brazilië kan iemand een semi-gesloten detentie alleen effectief uitzitten als de veroordeelde een baan vindt. Mocht men daar niet in slagen dan komt men eenvoudigweg de gevangenispoort niet uit en is er opeens sprake van een informele gesloten gevangenisstraf.  Dat het JN met deze mededeling kwam is dan ook allen maar geweest om José Dirceu, die in rechts-Brazilië inmiddels zo'n beetje wordt gezien als het summum van alles wat in het land maar "links-verderfelijk" te noemen is, persoonlijk en diens PT politiek dwars te zitten. Inmiddels heeft Dirceu dan ook aangegeven wegens de commotie van deze specifieke baan af te zullen zien en naar een andere betrekking te zullen omkijken. Dat de JN voor de tweede maal dit trucje uit zal halen lijkt hoogstonwaarschijnlijk.

Foto: naodeunojornalnacional.blogspot.com

Eergisteren sloeg de PT-gezinde internetkrant Brasil247 terug met de onthulling dat diezelfde Jose Eugenio Silva Ritter in verband kan worden gebracht met een tweetal bedrijven in Panama, die in 2008 door de ouders en de zus van de zittende burgemeester van de deelstaat Rio de Janeiro, Eduardo Paes, zijn gekocht. In datzelfde jaar trad Paes aan voor zijn eerste zittingstermijn als burgervader en het gegeven dat er sindsdien US$8 miljoen in de bedrijven zit, gelijkelijk verdeeld over de twee, zet de mensen aan het nadenken in een land waar corruptie en politiek helaas maar al te vaak een op een met met elkaar in verband kunnen worden gebracht. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de oppositie in Rio de Janeiro, van de rechts-populistische Anthony Garotinho tot de linkse politicus Marcelo Freixo, om een onderzoek van de federale politie heeft verzocht. Paes ontkent alle beschuldigingen en verklaarde terstond dat zijn vader een succesvol advocaat is die binnen de wet zijn schaapjes op het droge wil houden.
De familie Paes is politiek bevriend met de familie Marinho, die oprichter en eigenaar is van het grootste mediaconglomeraat in Brazilië, Rede Globo. Dit bedrijf staat erom bekend een conservatieve koers te varen en daarmee graag lippendienst aan de blanke, rechtse elite van het land bewijst. En haar politieke vrienden daar te hulp te schieten waar dat nodig blijkt te zijn. Maar door de heer Ritter eerst vilein in verband te brengen met de baan van José Dirceu om vervolgens via die heer Ritter geconfronteerd te worden met mogelijke financiële malversaties door de familie-Paes kwam het mediaconglomeraat in een lastig pakket te zitten, waar men zich maar tenauwernood uit wist te redden.
En zo kwam er weer eens een einde aan een nieuw potje Dirceu/PT-bashing door rechts-Brazilië en de onvermijdelijke poging van links om haar politieke tegenstanders in een kwaad daglicht te stellen door hen met een theoretische kans op corruptie in verband te brengen.

De schaduwkant van de Cidade Maravilhosa

De afgelopen week stond Brazilië centraal in een speciale Braziliaanse Week van onze Belgische vrienden van Canvas TV, deze week Canvãs genoemd. Naast de herhaling van de uitstekende serie Brazilië voor Beginners, gelukkig ook veel programma's die de schaduwkant van de criminaliteit en het politiegeweld belichten. De grote drie kaskrakers van het afgelopen decennium (Ônibus 174, Cidade de Deus en Tropa de Elite) en vandaag bij Vranckx de indrukwekkende HBO-documentaire over een oorlogsfotograaf die het dagelijkse geweld en de criminalisering van de armoede in de favela's in beeld brengt. Rio de Janeiro is een fantastische stad om te vertoeven en wie een beetje oplet heeft niet er een redelijk ontspannen tijd. Maar in de aanloop naar het WK Voetbal en de Olympische Spelen, waarin de stad zal worden afgeschilderd als dé plek van zon, strand en voetbal kan het geen kwaad ook deze schaduwkant van de Wonderbaarlijke Stad zo nu en dan te tonen.

Madiba en Brazilië

Madiba is niet meer. Een groot wereldleider heeft na een lang ziekbed afscheid van ons genomen. Mijn persoonlijke herinneringen aan hem leiden naar een eigen activistisch verleden in mijn schooltijd tegen het vermaledijde apartheidssysteem. En aan die ene zomerse dag dat ik persoonlijk oog in oog met hem kwam te staan en mijn toen vierjarige dochter op het Haagse Binnenhof van de Zuidafrikaanse president Nelson Mandela (foto) een aai over haar blonde koppie heeft gekregen. Een van de hoogtepunten uit mijn leven.
Mandela's nalatenschap aan de Zuidafrikaanse natie en de wereldvrede is natuurlijk uitputtend beschreven. En elk land zal zo haar herinneringen aan hem hebben. Zo ook Brazilië.

In augustus 1991 bracht Nelson Mandela, in zijn hoedanigheid als voorzitter van het ANC (African National Congres), samen met zijn echtgenote Winnie een zesdaags bezoek aan Brazilië. Het zou een legendarisch bezoek worden, met name voor de zwarte bevolking van dit multiculturele land bij uitstek. Zo zeer zelfs dat het ANC, nauwelijks bekend met de specifieke subtiliteiten van het Braziliaanse raciale beleid, overdonderd was door het enorme enthousiasme dat zijn bezoek bij zwarte bevolkingsdeel van Brazilië teweegbracht. (Ter informatie, qua bevolkingsaantal is Brazilië, als rechtstreeks gevolg van ruim driehonderd jaar systematische Afrikaanse slavernij in het land, na Nigeria het grootste Afrikaanse land ter wereld.)

De politieke reden waarom Mandela een bezoek bracht was tweeledig. Ten eerste om de democratisch gekozen president Fernando Collor de Mello (foto) te overtuigen van het handhaven van bestaande sancties tegen het apartheidsbewind in Zuid-Afrika en dan met name een verbod op levering van Braziliaans wapentuig aan de regering in Pretoria. Ten tweede om extra externe fondsen voor het ANC te vergaren.
Het hoogtepunt van het bezoek vond plaats op de laatste dag. Mandela ontweek de diplomatieke voorschriften verklaarde openlijk dat hij onder de zwarte Braziliaanse bevolking een grote mate van bitterheid had meegekregen en dat raciale discriminatie in Brazilië een feit is. Dit laatste was een slag in het gezicht van de blanke elite in Brazilië die sinds decennia niet naliet te verklaren dat het land een raciale democratie is en dat rassendiscriminatie in Brazilië eenvoudigweg niet voor zou komen.
Dat zijn woorden zo'n impact hebben gemaakt kwam ook omdat in 1991 de Braziliaanse overheid een volkstelling wilde gaan organiseren en de zwarte gemeenschap een campagne voerde om onderwerpen aangaande raciale categorieën aan te kaarten. Door een voorgenomen versnippering qua classificatie naar huidskleur zou de zwarte gemeenschap uiteenvallen en versplinterd raken over allerlei verschillend gekleurde minderheden. In een zojuist weer ingevoerde democratische rechtsstaat geen al te aanlokkelijk vooruitzicht. Deze issues waren reden voor een verhit debat dat echter zoveel mogelijk door de blanke elite werd tegen gewerkt.

Ambrósio Vilhava - Guarani-Kaiowá

De strijd om hun voorouderlijk gebied heeft wederom een vooraanstaand leider van de inheemse Guarani-Kaiowá het leven gekost. Afgelopen zondag werd de 52-jarige Ambrósio Vilhava in de deelstaat Mato Grosso do Sul gewelddadig om het leven gebracht, nadat hij reeds herhaaldelijk met de dood was bedreigd. Ambrósio zou op weg naar huis bij de ingang tot zijn dorp Guyraroká met een mes zijn aangevallen en werd later levenloos in zijn hut teruggevonden.











 Ambrosio Vilhalva in "Terra Vermelha"



 





Het dorp Guyraroká werd in 1990 door een dertigtal inheemse gezinnen van de Guarani-Kaiowá delen van een grootgrondbezit bezet in een poging hun voorouderlijk leefgebied terug te kunnen krijgen. Ze werden vervolgens verjaagd en leefden sindsdien vier jaar lang met gevaar voor eigen leven in schamele hutten langs een autosnelweg. Onderwijl toonden antropologische studies van FUNAI, de federale overheidsdienst voor de bescherming van de inheemse bevolking, aan dat het betreffende gebied inderdaad tot het voorouderlijk erfgoed behoort, waarna in het jaar 2009 het verlossende woord in de hoofdstad Brasília klonk. Het ministerie van justitie verklaarde het gebied rond Guyraroká officieel tot inheems gebied.
Het verblijf langs de snelweg is de groep Guarani-Kaiowá niet in de koude kleren gaan zitten en heeft geleid tot getraumatiseerde herinneringen aan een zinloos leven. Dit heeft op haar beurt weer geleid tot een golf van zelfmoorden en een excessief gebruik van alcohol binnen de gemeenschap. Ook Ambrósio zelf zou bekend hebben gestaan als een alcoholist. De eerste verdenkingen richting zijn dood gaan dan ook in deze richting. De dader zal in eerste instantie dan ook gezocht worden binnen de gemeenschap zelf, waarin ruzie door drankmisbruik geen ongewone zaak bleek te zijn.

Ambrósio kreeg mondiale bekendheid door zijn hoofdrol in de Italiaans-Braziliaanse speelfilm Terra Vermelha (Birdwatchers) uit 2008. Daarin wordt het lot verhaald van een langs een snelweg bivakkerende Guarani-Kaiowá-gemeenschap en hun strubbelingen met de lokale grootgrondbezitter. Door de tournee van deze tragische en indrukwekkende film langs de grote filmfestivals wist Ambrósio zich te profileren als een van de meest vooraanstaande leiders van zijn volk, maar deze strijd bleek psychisch zwaarbelastend te zijn geweest.

Trailer Terra Vermelha

De tragedie van Ambrósio's dood is volgens CIMI, de Braziliaanse ngo die zich inzet voor de rechten van de Braziliaanse inheemse bevolking, dat deze moord de beeldvorming rond de inheemse bevolking geen goed zal doen en ertoe kan leiden dat de stereotype 'indiaan', zoals die door de lokale agrarische elite graag wordt afgeschilderd bevestiging krijgt. In een tijd waarin er in politiek-Brazilië, onder druk van de grote en machtige agrarische lobby, geen enkele poging wordt geschuwd om de reeds bestaande wettelijke bescherming van de inheemse bevolking te flexibiliseren en die daarmee in feite de nek om te draaien, is dat verre van een positieve ontwikkeling.

Opmars milities in Rio

Onthutsende cijfers over de huidige veiligheidstoestand in de favela's van de stad Rio de Janeiro. Recent antropologisch onderzoek (1) heeft aangetoond dat 45% van de wijken wordt beheerst door criminele milities bestaande uit corrupte en uiterst gewelddadige bendes die voornamelijk bestaan uit politiemensen-buitendienst en ander "bijklussend" overheidspersoneel. Deze groeperingen verrijken zich met lucratieve activiteiten die voorheen door de verdreven drugsbendes werden ondernomen. Daarbij moet men denken aan illegale handel, de volledige controle van de distributie van bijvoorbeeld gas, internet en kabelvoorzieningen, afpersing van de middenstand en de verkoop van stemmen aan de hoogstbiedende politicus. Om die handel te kunnen bevorderen en bewaken gaan de 'milicianos' uiterst gewelddadig te werk.
De opmars van deze milities lijkt in de stad Rio de Janeiro vooralsnog niet te stuiten. Het fenomeen bestond al enige tijd maar heeft sinds het jaar 2006 een spectaculaire groei gekend, toen ruim honderd favela's door de milities werden overgenomen. Deze stijging ging gepaard met een agressief nieuw beleid van de politie om bepaalde wijken o.a. met de inzet van de beruchte caveirão, een gepantserde tank van waaruit door verschillende politiemensen vaak in het wilde weg kan worden geschoten, 'systematisch' van drugsbendes schoon te vegen. De milities waren er vervolgens als de kippen bij om in het kielzog van de caveirão (foto) in het zo ontstane machtsvacuüm te duiken en zich in de "bevrijdde" gemeenschappen te nestelen.

In juni 2008 werd er door het parlement van de deelstaat Rio de Janeiro een parlementair onderzoek naar de milities ingesteld onder leiding van de deelstaatafgevaardigde en mensenrechtenactivist Marcelo Freixo (PSOL). Daarbij richtte de commissie zich primair op de patronen waarmee de deelstaatoverheid zelf betrokken is bij deze criminele activiteiten, Met het eindrapport in de hand zou dan werk worden gemaakt van strafrechtelijke vervolging van de betrokken politici. Dat gebeurde dan ook in enkele gevallen met de arrestatie van een aantal gemeentelijke politici.
Het eindrapport, dat in 2009 verscheen, bevatte een hele reeks aanbevelingen voor de regering en justitie, maar met name het uitblijven van maatregelen om de manier van geld vergaren wettelijk strafbaar te stellen heeft ervoor gezorgd dat het aantal milities sindsdien alleen maar is toegenomen. Dat de milities een dergelijke overheidsbemoeienis begrijpelijkerwijs helemaal niet zien zitten blijkt uit de zware doodsbedreigingen aan het adres van hen die wel hun nek durven uitsteken, zoals politici als Marcelo Freixo of journalisten. In juli 2008 werd er een bomaanslag op een politiebureau in Rio gepleegd, terwijl Freixo tot op de dag van vandaag, van minuut tot minuut door een aantal bodyguards tegen een moordaanslag moet worden beschermd.

Uit hetzelfde onderzoek blijkt trouwens ook dat 37% van de favela's nog steeds door drugsbendes en slechts 18% door politie-eenheden van de UPP (Unidades de Policia Pacificadora) worden gecontroleerd. In absolute cijfers betekent dit dat van de 1.001 favela's die de stad op dit moment telt er 454 in handen zijn van de milities, 370 in die van de bendes en de politie in 174 wijken. Dat de drugshandel in de door de politie gecontroleerde wijken nog niet verdwenen is blijkt uit het gegeven dat van alle gepacificeerde favela's er slechts in zes gevallen geen handel meer zou bestaan. In slechts 23 van de 174 gepacificeerde favela's zouden de drugsbendes daadwerkelijk ontwapend zijn.

(1) Een onderzoek “Saúde urbana – Homicídios no entorno de favelas do Rio” van de antropologe Alba Zaluar, in amenwerking met een team van het Instituto de Estudos Sociais e Políticos (Iesp) en Christovam Barcellos, coördinator van het Laboratório de Informação em Saúde do Instituto de Comunicação e Informação Científica e Tecnológica (Icict)