Waarom wordt er zoveel gemoord in Brazilië? Het aantal moorden ligt de afgelopen vier jaar zo rond de 50.000 per jaar, wat neerkomt op circa 26 doden per 100.000 inwoners. Bekeken tegen het licht dat moord slechts een klein percentage van het geweld in Brazilië uitmaakt kunnen we stellen dat de Braziliaanse samenleving zeer gewelddadig is. Er zijn studies die het hoge moordcijfer wijten aan een "gebrek aan beschaving" in de maatschappij van het land. Daarbij wordt gewezen op een Braziliaanse geschiedenis met veel geweld en sociale uitsluiting.
Historisch gezien ontbreekt het de Staat aan het vermogen een geweldsmonopolie op te bouwen, zoals dat bijvoorbeeld wel in Europa heeft plaatsgevonden. Daarnaast kent Brazilië, net als de Verenigde Staten een geschiedenis van Afrikaanse slavernij en het uitmoorden van de inheemse bevolking. Het zijn met name de bewoners van de favela's die met dat structurele geweld te maken hebben, een bevolkingsgroep die is buitengesloten van een beter leven. Het ontbreekt hen aan veel: goed onderwijs, gezondheidszorg, basis-sanitair, landrechten en recht op een woning.
Waarom het in Brazilië de laatste decennia zo extreem is zou volgens wetenschappers het gevolg zijn van een combinatie van een falende Staat, straffeloosheid, het eenvoudig kunnen verwerven van een vuurwapen, de drugshandel en enkele culturele factoren, waaronder de gewoonte om individuen zelf hun problemen te laten oplossen, waarbij het gebruik van wapens voor de hand ligt. Brazilië kent daarnaast, net als in andere Latijns-Amerikaanse landen, een zeer ongelijke sociale structuur.
De wetenschap is het over eens dat de hoofdoorzaak van het geweld in Brazilië schuilt in de zwakte van de staatsinstellingen. Er is geen capaciteit moorden te voorkomen, de misdrijven te onderzoeken en de verantwoordelijken te straffen. Door dat ontbreken van de Staat zijn burgers geneigd het recht in eigen hand te nemen, waardoor een vicieuze cirkel van geweld ontstaat. De plaatsen waar het meeste geweld plaatsvindt zij die locaties waar de Staat nauwelijks een relatie met de burgers heeft. Die locaties (favela's) worden historisch vergeten, waardoor de burgers zelf het recht in handen nemen of ruimte geschapen wordt voor georganiseerde misdaad (drugsbendes, milities).
Dus een absoluut inefficiënte Staat, gecombineerd met sociale ongelijkheid en een cultuur waarin eer, mannelijkheid, het zelf oplossen van conflicten centraal staan. Typisch culturele waarden uit de koloniale, rurale periode, maar getransporteerd naar de stad. Opvallend is dat vooral Braziliaanse wetenschappers veel waarde hechten aan de culturele factoren, daar waar buitenlandse wetenschappers het minder in ogenschouw lijken te nemen.
Het spreekt vanzelf dat dit alles in Brazilië een algemeen gevoel van onveiligheid heeft gecreëerd. Te leven in een samenleving waarin moord, roofovervallen, diefstal en plundering aan de orde van de dag zijn. Iedereen, arm of rijk, kan het slachtoffer zijn. Waar door de straffeloosheid (door gebrek aan politieonderzoek en rechterlijke veroordelingen) mensen zelfrecht toe gaan passen en zo het geweld alleen maar toeneemt. Er is te weinig politie- en justitiecapaciteit om moordzaken aan te pakken. Daarnaast is de strafmaat voor moord in Brazilië relatief laag. Je komt ermee weg. En een gang naar de rechter is niet voor iedereen weggelegd.
De meeste geregistreerde moorden in Brazilië vinden plaats in de arme regio's van de grote steden. Daardoor vindt er een stedelijke tweedeling plaats tussen veilige en gevaarlijke gebieden. Er ontstaan twee werelden, elk met hun eigen waardering van menselijk leven. Zo wordt geweld in favela's door het rijke gedeelte als normaal beschouwd. Dat zou er intrinsiek bij horen. Als jij denkt dat iemand uit de favela het in aanleg op jouw leven voorzien heeft dan is het heel eenvoudig te denken dat buitensporig politiegeweld geoorloofd is. Een moord in de favela is geen nieuws, een moord in de Zona Sul wel, want een bedreiging van het mooie plaatje naar de buitenwereld. Zo ontstaan er twee werelden, een van de "pessoas de bem" en een van "pessoas de risco". Er ontstaat een realiteit waarin sommige mensen meer "vermoordbaar" zijn.
Politiegeweld zou het resultaat zijn van ongeduld en wantrouwen in het justitieel apparaat. De militaire politie is eenvoudigweg gewend geraakt dodelijk geweld te zien als een manier om de sociale controle te handhaven, omdat in hun ogen de rechtbanken en de wet mensen verdacht van criminele activiteiten niet onder controle kunnen krijgen. Zij geloven oprecht dat zijzelf moeten oordelen en straffen. Dit leidt o.a. tot operaties van doodseskaders van corrupte politiemensen tegen drugsbendes en criminele jongeren op straat. De politie als instituut is niet in staat dergelijke problemen op te lossen. Het is de maatschappij tegen de "bandieten". Het verschaft de betreffende politiemensen het idee dat zij het recht hebben te doden. `Bandido bom é bandido morto`. "Bandieten" zijn in brede lagen van de bevolking vogelvrij en zijn overwegend zwart, donkerbruin, arm, favelista's, crimineel of werkzaam in illegale handel en draagt ter zelfbescherming een vuurwapen.
Door de straffeloosheid dreigt de overheid haar geloofwaardigheid te verliezen en ondermijnt daarmee de democratische rechtsstaat. Burgers gaan over tot zelfverdediging gevoed door weinig geloof in justitie, de politie. De bevolking raakt vatbaar voor autoritaire voorstellen en faciliteert ruimt voor de erkenning van buitengerechtelijke executies. Het illegale geweld door politiemensen is een grotere bedreiging voor de rechtsstaat dan gewone criminaliteit.
