Caixa Dois

Bedrijven die verkiezingscampagnes van politieke partijen financieren lijkt de normaalste zaak van de wereld. Het is immers het middel bij uitstek om jouw commerciële belangen onder een nieuwe regering veilig te kunnen stellen. Het principe van quid pro quo, voor wat hoort wat. Campagnes voor verkiezingen zijn duur en elke cent is daarbij welkom.

In Brazilië kon dat voor kort op twee manieren. Legaal en illegaal. In het eerste geval gebeurt dat transparant omdat de politieke partijen tegenover de Nationale Kiesraad (Tribunal Superior Eleitoral/TSE) openheid van zaken gaven. Maar veel meer geld kwam de partijkas binnen via de onwettige weg, de zogenoemde Caixa Dois (de Tweede Kas, een slush fund). Bedrijven storten via allerlei schimmige wegen geld in deze kas, teneinde uit het zicht van de controleorganen van de staat te kunnen blijven. Deze betalingen worden niet gemeld aan de electorale autoriteiten, maar komen als het politiek-opportune tij daar is via de journalistiek wel naar buiten. De politieke winst was immers binnen. Politiek via de Braziliaanse manier, de faits accompli. Eerst de politieke winst pakken en daarna de worsteling met justitie aangaan, wetende dat men er in dit land van straffeloosheid mee weg kon komen. De praktijk werd voorpaginanieuws tijdens het berucht Mensalão-proces. Sinds 2005 zou de regerende coalitie onder leiding van de socialistische PT (lees: president Lula) via tweede kassen politici hebben omgekocht om parlementaire steun in de federale politiek binnen te kunnen halen. Politieke business as usual. De PT deed het, maar ook bijvoorbeeld de oppositionele PSDB in de jaren '90 in de deelstaat Minas Gerais. Het Lava Jato-proces dat nu Brazilië in beroering brengt toont aan dat geld van energiegigant Petrobras systematisch werd ingezet om illegale politieke beslissingen via slush funds te kunnen bewerkstelligen.

Tot dit jaar was dat gemeengoed in de Braziliaanse politiek. 98% van de partijen zouden zich er volgens João Santana, voormalig prominent campagneleider van o.a. Lula en Dilma (PT), aan bezondigd hebben. Maar in de aanloop naar de gemeenteverkiezingen van oktober dit jaar is slechts aan fysieke personen het recht gegeven om donaties in een verkiezingskas te kunnen doen. Razend benieuwd hoe dat gaat uitpakken en welke inventieve manieren er gevonden zullen worden om partijen toch van het benodigde geld te kunnen voorzien, vooral nu er vanaf dit jaar ook een bovengrens aan uitgaven voor de verkiezingen is gesteld, waardoor tweede kassen weer noodzakelijk zullen blijken te zijn. Er wordt nu al gesproken van 'laranjas', stromannen die onfrisse klussen voor bedrijven opknappen

De voorzitter van de TSE voor dit jaar is hogerechter Gilmar Mendes. Hij gelooft er heilig in dat grote bedrijven naar aanleiding van de Lava Jato- en andere corruptiebestrijdingszaken zich wel tweemaal zullen bedenken om op illegale wijze verkiezingskassen te zullen spekken. Ook zal hij i.s.m. met onder andere de belastingdienst tweede kassen gaan bestrijden.

Het niet aangeven van inkomsten bij de belastingdienst is zoals in bijna elk land ter wereld strafbaar, maar in Brazilië bestaat er geen enkele wetgeving als het gaat om de inzet van slush funds bij verkiezingen. Als een politieke partij wordt betrapt op onrechtmatigheden heeft een dergelijke partij geen recht op geld uit de Fundo Partidário (een overheidssubsidie voor politieke partijen) en kan het rekenen op een geldboete.Op dit moment is er een wetsontwerp in het Congres hangende om electorale slush funds strafbaar te stellen. Nog recentelijk heeft de nieuwe Kamervoorzitter Rodrigo Maia (DEM-RJ) belooft daar vaart achter te willen zetten. Partijen kunnen daarbij rekenen op torenhoge boetes en in het meest extreme geval uitsluiting van de verkiezingen. Daarnaast behoren gevangenisstraffen van twee tot vijf jaar tot de mogelijkheden om betrokken personen de pas af te snijden. Politici zelf kunnen rekenen op tweederde strafvermeerdering resulterend in drie tot tien jaar celstraf en een dikke boete.