(Foto: Amnesty International - Portugal)
Vandaag kwam het Braziliaanse ministerie van Justitie met de laatste cijfers (link naar Infopen) over het gevangeniswezen. En ze zijn ontluisterend te noemen. Zo is voor het eerst het totale aantal gedetineerden in Brazilië boven de 700.000 gekomen en stond de teller in 2016 op ruim 726.000. Een stijging van 19.5% ten opzichte van 2014. São Paulo blijft de eenzame koploper als het om detentie gaat, in 2016 240.000. Ter vergelijking, de nummers twee, drie en vier en drie (Minas Gerais, Paraná en rio de Janeiro) staan respectievelijk op 68.000, 52.000 en 50.000.
Alhoewel niet alle deelstaten de samenstelling van de gevangenispopulatie niet goed bijhouden kan verder worden geconcludeerd dat 55% van de gedetineerden tot de jongeren behoort. 30% is tussen de 18 en 24 jaar en nog eens 25% tussen de 26 en 29. Verwacht mag worden dat dit aantal de komende jaren beduidend zal gaan stijgen als de leeftijd voor het volwassenenstrafrecht, zoals vurig wordt nagestreefd door met name het rechts-conservatieve politieke kamp, verlaagd zal worden naar 16 jaar.
In totaal telde Brazilië in 2016 zo'n 42.000 vrouwelijke gevangenen, waarvan rond de 15.000 alleen al in de deelstaat São Paulo. 62% van de vrouwen zit vast wegens de handel in verdovende middelen en dan vooral in de lagere echelons binnen de drugswereld, die van drugsrunner. Ook het aantal vrouwelijke gedetineerden steeg. Sinds 2014 met ruim 10% en gerekend over de laatste zestien jaar met 680%. Vanwege het enorm grote gebrek aan speciaal voor vrouwen gebouwde en ingerichte penitentiaire instellingen (slechts 7% van de detentiecentra is alleen op vrouwen ingericht) bevindt het merendeel van de dames zich in gemengde centra, waarvan 74% aan mannen toekomt. Door deze situatie zijn de hygiënische omstandigheden voor vrouwen slecht te noemen en krijgen veel moeders geen toestemming hun kroost te ontvangen. Het onderzoek van het ministerie wijst in dit opzicht uit dat 74% van de gedetineerde vrouwen een kind heeft en 20% van hen twee of meer. Er gaan in Brazilië dan ook stemmen op om zwangere gedetineerden huisarrest te geven, evenals moeders met kinderen tot 12 jaar.
Ook in penitentiair opzicht blijkt er in Brazilië sprake van structureel racisme te zijn. 64% van de gedetineerden is als zwart te beschouwen. In de praktijk blijken blanke Brazilianen meer dan hun zwarte landgenoten voor alternatieve straffen in aanmerking te komen.
Opvallend is bovenal het aantal mensen dat in voorarrest, dus zonder een veroordeling, soms voor maanden, in de gevangenis zit. Dit lot trof in 2016 zo'n 40%, een cijfer dat de laatste tien jaar vrijwel constant is gebleven. Critici van het huidige detentiesysteem wijzen er dan ook op dat deze grote hoeveelheid een enorme druk legt op het budget, de menselijke omstandigheden en de reeds bestaande chaos die er reeds in de meeste penitentiaire instellingen heerst, met name in gevangenissen op deelstaatniveau. In dergelijke inrichtingen blijken er bijvoorbeeld op de 50 à 100 gedetineerden een gevangenismedewerker te zijn, terwijl 1 op de vijf binnen de criminologie als ideaal maximum wordt beschouwd.
Op basis van de Braziliaanse Wet op de Strafuitvoering, dat in theorie ook gericht is op resocialisatie van veroordeelde delinquenten, hebben alle gedetineerden het recht op onderwijs en werk. In de praktijk blijken de cijfers ontluisterend laag te zijn. Gemiddeld volgt 12% van de gevangenen enigerlei vorm van onderwijs en heeft 15% werkzaamheden als dagbesteding. In dit opzicht blijkt een gevangene in de noordoostelijke deelstaat Rio Grande do Norte het slechtste af te zijn. Daar gaat 2% naar school en heeft 1% werk. Koplopers zijn qua onderwijs Tocantins (25%) en wat werk betreft Minas Gerais met 30%. Wat arbeid betreft wijst het onderzoek van het ministerie eveneens uit dat in weerwil van de wet in 2016 slechts een kwart van de gedetineerden voor zijn werkzaamheden betaald kreeg. De anderen kregen niets uitbetaald of minder dan 75% van het wettelijk minimumloon.
